Ngứa mãn tính ở người cao tuổi (Chronic pruritus (CP) in the Elderly)

I. Tổng quan

Ngứa là một triệu chứng tương đối phổ biến mà bất kỳ ai cũng có thể gặp phải ở bất kỳ thời điểm nào trong cuộc đời và phổ biến hơn ở người cao tuổi.

Ngứa mãn tính ở người cao tuổi được định nghĩa là ngứa kéo dài hơn 6 tuần ở những người trên 65 tuổi

Tỷ lệ ngứa mãn tính ở bệnh nhân cao tuổi được báo cáo dao động từ 7-45,9% ở các quốc gia khác nhau.

Ngứa có thể có biểu hiện kèm theo hoặc không kèm theo tổn thương trên da.

Ngứa mãn tính có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Nó có thể gây ra những tác động làm suy nhược, suy giảm giấc ngủ, có thể dẫn đến trầm cảm.

II. Phân loại

1. Phân loại theo lâm sàng của Diễn đàn nghiên cứu ngứa quốc tế (IFSI) chia ngứa thành ba nhóm:
2. Ngứa trên da có tổn thương nguyên phát (liên quan bệnh da liễu như viêm da cơ địa, vảy nến...).Ngứa trên da không tổn thương (có thể do bệnh hệ thống, thần kinh, hoặc tâm thần).
3. Ngứa kèm tổn thương thứ phát do cào gãi như bệnh sẩn ngứa mạn tính, lichen đơn mạn tính, lichen amyloidosis 

Bảng 1: Các nguyên nhân phổ biến gây ngứa ở người cao tuổi:

 III. Chẩn đoán

1. Bệnh sử

Ngứa (Pruritus)

• Ngày khởi phát, thời gian kéo dài. Vị trí ngứa (khi khởi phát, lan tỏa...)

• Đặc điểm: ví dụ ngứa thuần túy hoặc kèm cảm giác đau nhức, dị cảm thần kinh

• Mức độ ngứa

• Diễn tiến: dao động theo ngày đêm, ngứa liên tục hay từng cơn, ngứa tự cải thiện hay xuất hiện nặng dần

• Yếu tố khởi phát (ví dụ: nước, nhiệt độ...), yếu tố làm giảm (ví dụ: lạnh)

• Hành vi gãi khi ngứa

• Mối liên quan với bệnh lý nền, phẫu thuật, dùng thuốc, các yếu tố khác

• Điều trị trước đây có giảm ngứa hay không

• Bệnh nhân tự nhận định nguyên nhân

• Yếu tố tâm lý xã hội liên quan

• Ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống, rối loạn tâm thần, rối loạn giấc ngủ

2.Tiền sử

 3.  Xét nghiệm cận lâm sàng cơ bản ( khuyến cáo cho bệnh nhân ngứa không có tổn thương da nguyên phát)

• Công thức máu
• CRP hoặc máu lắng.
• Định lượng sắt huyết thanh (áp dụng cho bệnh nhân thiếu máu)
• Ure huyết thanh và creatinine huyết thanh
• Chức năng gan (bilirubin toàn phần, bilirubin tự do, AST, ALT)
• Đường huyết
• Chức năng tuyến giáp (TSH, FT3, FT4)
• Xét nghiệm phân tìm ký sinh trùng

IV. Điều trị

4.1. Mục tiêu điều trị ngứa mãn tính bao gồm:

1. Điều trị triệu chứng ngứa

2. Chẩn đoán và điều trị liên chuyên khoa bệnh lý nền gây ra

3. Điều trị các triệu chứng thứ phát của ngứa (điều trị da liễu, hỗ trợ giấc ngủ, điều trị tâm lý/tâm lý trị liệu phù hợp nếu có rối loạn tâm lý).

Chú thích: TCS (corticosteroid tại chỗ), TCI (chất ức chế calcineurin tại chỗ)

Bảng 2: Các bước điều trị ngứa mạn tính chưa rõ nguyên nhân ở người cao tuổi

Điều trị đồng thời trong tất cả quá trình:

Chẩn đoán và điều trị bệnh lý nền.

Biện pháp điều trị chung.

Nếu có rối loạn giấc ngủ: kháng histamine H1 an thần, thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm 3 vòng hoặc thuốc hướng thần.

Chăm sóc tâm thần, liệu pháp hành vi cho hành vi gãi.

Trong trường hợp tổn thương do gãi: sát khuẩn tại chỗ, corticosteroid tại chỗ.

4.2.1. Các phương pháp điều trị chung

4.2.1.1. Các biện pháp không dùng thuốc

Điều nên làm:

• Sử dụng quần áo mềm, thoáng khí, ví dụ: cotton. Mặc nhiều lớp để tránh đổ mồ hôi.
• Giữ nhiệt độ phòng mát vào ban đêm.
• Dùng xà phòng nhẹ, không kiềm, không chứa hương liệu, sữa tắm hoặc dầu tắm có tác dụng dưỡng ẩm.
• Dưỡng ẩm da hằng ngày, đặc biệt sau khi tắm hoặc rửa mặt.
• Tắm nước ấm (không quá 20 phút), lau khô da nhẹ nhàng sau tắm.
• Đắp khăn mát hoặc khăn ẩm.

Kỹ thuật thư giãn: Liệu pháp tự sinh (autogenic training), liệu pháp thư giãn, giáo dục tâm lý – xã hội.

Giáo dục: Chương trình huấn luyện giúp bệnh nhân đối phó với vòng xoắn ngứa – gãi – ngứa (itch-scratch-itch cycle).

Điều nên tránh: 

• Các yếu tố làm khô da như: khí hậu khô, phòng xông hơi, chất có cồn, chườm nóng, tắm rửa quá nhiều lần trong ngày và thời gian lâu.
• Căng thẳng, kích thích tâm lý, cảm xúc tiêu cực.
• Thức ăn, đồ uống rất nóng, cay, chứa cồn.
• Tiếp xúc với các chất gây dị ứng và kích ứng (như hương liệu, chất bảo quản, chất hoạt động bề mặt).

4.2.1.2. Các lựa chọn dùng thuốc trong điều trị bệnh ngứa mãn tính.

Bảng 3: Các lựa chọn dùng thuốc trong điều trị bệnh ngứa mãn tính.

Chú thích: * Off-label use: Các chỉ định sử dụng thuốc không được cấp phép chính thức.

Tài liệu tham khảo:

 1.     Chung BY, Um JY, Kim JC, Kang SY, Park CW, Kim HO. Pathophysiology and Treatment of Pruritus in Elderly. Int J Mol Sci. 2020;22(1):174. Published 2020 Dec 26. doi:10.3390/ijms22010174

2.     Reich, A., Ständer, S., & Szepietowski, J. C. (2011). Pruritus in the elderly. Clinics in Dermatology, 29(1), 15–23.

3.     Weisshaar, E., Szepietowski, J. C., Dalgard, F. J., Garcovich, S., Gieler, U., Giménez-Arnau, A. M., … Ständer, S. (2019). European S2k Guideline on Chronic Pruritus. Acta Dermato-Venereologica, 99(5), 469–506.

4.      Ständer S, Zeidler C, Augustin M, et al. S2k guideline: Diagnosis and treatment of chronic pruritus. J Dtsch Dermatol Ges. 2022;20(10):1387-1402. doi:10.1111/ddg.14830

Viết bài: BSCKII. Dương Thi Lan - Phó trưởng Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Da liễu Trung ương

Đăng bài: Phòng Công tác xã hội