Vảy phấn dạng Lichen (Pityriasis Lichenoides)

1. Tổng quan   

Vảy phấn dạng lichen (Pityriasis lichenoides-PL) là bệnh lý viêm da không phổ biến có nguyên nhân không rõ ràng. 2 thể bệnh gồm dạng cấp tính là vảy phấn dạng đậu mùa cấp tính (PLEVA) và dạng mãn tính là vảy phấn dạng lichen mạn tính (PLC), nằm ở hai cực của phổ bệnh với biểu hiện các đặc điểm chồng chéo nhau. Thể Mucha–Habermann là một thể của vảy phấn dạng lichen nhưng thường chỉ trường hợp PLEVA có loét hoại tử nghiêm trọng.

Tỷ lệ mắc bệnh vảy phấn dạng lichen chưa được biết rõ, nhưng bệnh này rất hiếm. Bệnh thường gặp nhất ở trẻ em và người trẻ dưới 30 tuổi nhưng có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi. Nam giới chiếm ưu thế hơn. Mọi chủng tộc đều bị ảnh hưởng.

Nguyên nhân gây ra PL vẫn chưa được biết rõ. Các giả thuyết chính là có thể là: Phản ứng quá mẫn với nhiễm trùng, chẳng hạn như: virus (Virus Epstein-Barr, cytomegalovirus, virus HIV); vi khuẩn (tụ cầu, liên cầu); ký sinh trùng (Toxoplasma gondii). Phản ứng với thuốc, chẳng hạn như thuốc kháng TNF, statin, thuốc chống trầm cảm, vắc-xin và thuốc cản quang. Có thể do rối loạn tăng sinh lympho.

2. Đặc điểm lâm sàng

PLEVA xuất hiện đột ngột, tiến triển nhanh với:

• 10-50 sẩn đỏ nâu, hình oval, đường kính 5-15mm.
• Chủ yếu ở thân và phần gần của chi.
• Tiến triển xuất hiện mụn nước, mụn mủ, vảy xuất huyết và loét.
• Cảm giác ngứa hoặc nóng rát.
• Hầu hết các tổn thương đều lành để lại tình trạng tăng hoặc giảm sắc tố tạm thời hoặc dai dẳng.
• Các triệu chứng toàn thân thường nhẹ.

PLC biểu hiện chậm hơn trong nhiều ngày với:

• Số lượng lớn các nốt sẩn nhỏ màu đỏ hoặc nâu.
• Vảy giống như mica trên các tổn thương đã xuất hiện lâu.
• Tổn thương ở các giai đoạn tiến triển khác nhau.
• Bệnh nhân thường có giai đoạn thuyên giảm và tái phát.

Bệnh nhân thường biểu hiện các đặc điểm của cả PLEVA và PLC và PLEVA có thể tiến triển thành PLC. Tổn thương niêm mạc đã được báo cáo trong một số trường hợp.

Bệnh nhân da sẫm màu, đặc biệt là trẻ em, có thể biểu hiện tình trạng giảm sắc tố lan rộng và tổn thương rõ ở mặt. Các dấu hiệu để xác định của bệnh vảy phấn dạng lichen có thể rất khó phát hiện.

3. Chẩn đoán

Chẩn đoán thường có thể dựa trên lâm sàng nhưng thường được xác nhận bằng sinh thiết da, giúp loại trừ các chẩn đoán phân biệt khác.

Dermoscopy có thể hữu ích, đặc biệt là để phân biệt PLC với vảy nến thể giọt hoặc vảy phấn hồng.

Các xét nghiệm khác, chẳng hạn như sàng lọc nhiễm trùng do virus, vi khuẩn và toxoplasma, có thể được cân nhắc, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của biểu hiện.

Chẩn đoán phân biệt: sẩn dạng lympho, vảy nến thể giọt, bệnh thủy đậu, bệnh vảy phấn hồng, phản ứng công trùng đốt, lichen phẳng, viêm da đầu chi dạng sẩn (hội chứng gianotti-crosti), mycosis fungoides thể giảm sắc tố.

4. Phương pháp điều trị

Vảy phấn dạng lichen thường được điều trị bằng erythromycin (ở trẻ nhỏ) hoặc doxycycline (ở người lớn). Chúng được sử dụng vì tác dụng chống viêm hơn là đặc tính kháng khuẩn của chúng. Corticosteroid tại chỗ không có nhiều tác dụng. Thuốc kháng histamin có thể làm giảm ngứa. Liệu pháp quang trị liệu, thường là tia UVB dải hẹp, thường là phương pháp điều trị được chỉ định cho bệnh vảy nến dạng lichen mạn tính. Methotrexate và các thuốc ức chế miễn dịch khác có thể được cân nhắc cho những trường hợp kháng thuốc hoặc bệnh nghiêm trọng.

5. Tiên lượng

PLEVA thường khỏi trong vòng vài tuần. Tuy nhiên, PLEVA có thể tiến triển thành PLC hoặc tạo thành sẹo. PLC thường kéo dài trong vài tháng, nhưng một số trường hợp có thể kéo dài trong vài năm với các đợt tái phát và thuyên giảm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.      Clarey DD, Lauer SR, Trowbridge RM. Clinical, Dermatoscopic, and Histological Findings in a Diagnosis of Pityriasis Lichenoides. Cureus. 2020 Jun 20;12(6):e8725.

2.      Bellinato F, Maurelli M, Gisondi P, Girolomoni G. A systematic review of treatments for pityriasis lichenoides. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2019;33(11):2039–49.

3.      Chen Y, Zhao M, Xiang X, Wang Z, Xu Z, Ma L. Oral erythromycin in pityriasis lichenoides chronica and pityriasis lichenoides et varioliformis acuta. Dermatol Ther. 2020 May;33(3):e13311.

4.      Jung F, Sibbald C, Bohdanowicz M, Ingram JR, Piguet V. Systematic review of the efficacies and adverse effects of treatments for pityriasis lichenoides. Br J Dermatol. 2020;183(6):1026–32.

Viết bài: BSNT. Nguyễn Mạnh Hùng

Đăng bài: Phòng Công tác xã hội