Vai trò của Trichoscopy trong chẩn đoán các bệnh mô liên kết tự miễn

1. Đại cương

Trichoscopy là một công cụ không xâm lấn hữu ích để chẩn đoán các bệnh về tóc và da đầu, có thể phát hiện một số đặc trưng của các bệnh mô liên kết tự miễn. Rụng tóc trong lupus ban đỏ hệ thống xuất hiện với tỉ lệ 17-82%, tổn thương ngứa bong vảy da đầu trong viêm da cơ có thể gặp trong 28-82%, tổn thương trong xơ cứng bì ở da đầu chủ yếu liên quan đến mạch máu. Trichoscopy có thể phát hiện ra những đặc điểm không nhìn thấy bằng mắt thường, từ đó có thể giúp chẩn đoán sớm và tiên lượng các bệnh mô liên kết tự miễn có biểu hiện ở tóc và da đầu.

2. Đặc điểm trichoscopy  

2.1. Lupus ban đỏ hệ thống

Rụng tóc gặp trong 17-82% bệnh nhân lupus ban đỏ với rụng tóc đặc hiệu và không đặc hiệu. Trong rụng tóc đặc hiệu lupus, có thể gặp rụng tóc sẹo (rụng tóc ban đỏ dạng đĩa, viêm mô mỡ dưới da, lupus tumid), hoặc rụng tóc không sẹo (lan tỏa, từng mảng, tóc lupus). Rụng tóc ban đỏ dạng đĩa đặc trưng bởi các mảng, sẩn đỏ bong vảy, nút sừng nang lông, tăng giảm sắc tố, teo da, giãn mạch.

Đặc điểm đặc trưng của lupus trên trichoscopy:

• Thay đổi cấu trúc tóc: giảm mật độ, đường kính, sắc tố sợi tóc
• Thay đổi da dầu: nút sừng nang lông, chấm đỏ, chấm vàng, chấm đen, sắc tố dạng chấm màu xanh xám/màu nâu (ở người có tuýp da tối màu).
• Cấu trúc mất nang tóc (rụng tóc sẹo)
• Mạch máu giãn rộng, ngoằn ngoèo.

Giảm đường kính, mật độ và sắc tố sợi tóc là một yếu tố có liên quan đến mức độ nặng của lupus ban đỏ.

Nghiên cứu của Suchonwanit và cộng sự trên 109 bệnh nhân, thấy đặc điểm trichoscopy trong lupus ban đỏ gồm có: mạch máu hình cành cây (thành mỏng: 39,5%, dày: 57,8%), chấm đen (47,7%), giảm mật độ sợi tóc (46,8%), giảm độ dày của tóc (42,2%), giảm sắc tố tóc (40,4%), sợi tóc màu xanh xám (44%), sợi tóc màu nâu rải rác (5,5%). Nghiên cứu của Chanprapaph và cộng sự thấy mạch máu bất thường quanh nang lông (100%), mạch máu hình cành cây mỏng và dày (100% và 51,7%), giảm sắc tố sợi tóc (30%), sắc tố nâu rải rác (15%).

2.2. Viêm da cơ

Có 28-82% bệnh nhân viêm da cơ có tổn thương da đầu như dát đỏ, bong vảy, poikiloderma, ngứa. Rụng tóc không sẹo gặp trong 33-87,5% trường hợp.

Đặc điểm đặc trưng trên trichoscopy:

• Thay đổi cấu trúc tóc: giảm mật độ, đường kính sợi tóc
• Dát màu nâu đỏ quanh nang lông
• Sắc tố dạng chấm màu xanh xám, chấm vàng
• Vảy da đầu quanh nang lông
• Mao mạch quanh co, ngoằn ngoèo, giãn rộng

Sắc tố màu nâu đỏ quanh nang lông là một yếu tố có liên quan đến mức độ nặng của viêm da cơ. Tổn thương da đầu trong viêm da cơ có thể nhầm với viêm da dầu hoặc vảy nến. Các đặc điểm trichoscopy có thể giúp để phân biệt với các bệnh lý đỏ da bong vảy trên.

Nghiên cứu của Jasso-Olivares và cộng sự trên 28 bệnh nhân viêm da cơ cho thấy các dấu hiệu: mao mạch giãn rộng (71,4%), gàu quanh nang tóc (57,1%), vảy quanh nang tóc, hồ mao mạch, sắc tố quanh nang lông. Zychowska và cộng sự thực hiện trichoscopy trên 15 bệnh nhân viêm da cơ thấy có sắc tố nang lông (40%), đỏ quanh nang lông (33,3%), vảy quanh nang lông (20%), vảy trắng vàng quanh nang lông, cấu trúc màu trắng (20,0%), màu hồng (13,3%), chảy máu và vết trợt (6,7%). Hình thái mạch máu hay gặp là chia nhánh (80,0%), dạng đường (60,0%), đường cong (53,3%), mạch máu dạng chấm (26,7%), mạch máu dạng hồ (13,3%). Nghiên cứu của Chanprapaph và cộng sự trên 30 bệnh nhân thấy vảy da quanh nang lông và trong nang lông (66,7% và 43,3%), sắc tố màu đỏ nâu quanh nang lông (33,3%), màu nâu quanh nang lông (16,7%), phình vi mạch máu (16,7%)…

2.3. Xơ cứng bì hệ thống

Xơ cứng bì là một bệnh liên quan đến miễn dịch, mạch máu, quá trình xơ hóa, gây ra việc xơ hóa da tiến triển và mạn tính. Không có nhiều đặc điểm đặc trưng về thay đổi da đầu cũng trên lâm sàng và dermoscopy trong xơ cứng bì. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho thấy vài đặc điểm bất thường trên trichoscopy có thể tương ứng với các đặc điểm mô bệnh học và giá trị gợi ý cho xơ cứng bì.

• Các bó collagen dày lên, làm cho cấu trúc nang lông bị thu nhỏ và rụng tóc lan tỏa.  
• Mảng trắng xen kẽ với các đơn vị nang lông bình thường do xơ hóa mao mạch
• Không có thay đổi về sắc tố như tổn thương màu xanh xám ở da đầu và sợi tóc
• Không thấy các mạch máu dạng đường mỏng ở da đầu như bình thường

Sự vắng mặt của các mạch máu dạng đường mỏng là một yếu tố có liên quan đến mức độ nặng của xơ cứng bì.

Kwiatkowska và cộng sự báo cáo các tổn thương mạch máu trên 17 bệnh nhân xơ cứng bì có thấy mạch máu đa dạng hơn so với người khỏe mạnh: thành đường, thành đám, hình cành cây ở vùng trán (47%). Vùng vô mạch máu thường thấy hơn so với người khỏe mạnh (35,3% ở trán và 17,6% ở vùng chẩm so với 9,6% và 0% ở người khỏe mạnh). Sợi tóc thưa và mảnh hơn.

2.4. So sánh đặc điểm trichoscopy của 3 bệnh mô liên kết tự miễn

Đặc điểm trichoscopy về cấu trúc sợi tóc, da đầu và mạch máu được tổng hợp trong Bảng 1.

Bảng 1. Đặc điểm trichoscopy của lupus ban đỏ hệ thống, viêm da cơ và xơ cứng bì

3. Kết luận

Trichoscopy là một công cụ hữu ích để chẩn đoán và có giá trị tiên lượng trong các bệnh mô liên kết như lupus ban đỏ, viêm da cơ và xơ cứng bì. Giảm đường mật độ và kính sợi tóc gặp trong cả 3 bệnh nhưng giảm sắc tố sợi tóc đặc hiệu cho lupus ban đỏ. Đám sắc tố xanh xám gặp trong lupus ban đỏ và viêm da cơ, vảy da gợi ý cho viêm da cơ nhiều hơn. Mảng trắng và cấu trúc vô mạch là đặc trưng của xơ cứng bì.

 TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.      Lidia Rudnicka et al. The role of trichoscopy beyond hair and scalp diseases. A review. J Eur Acad Dermatol Venereol . 2023 Mar 15.

2.      Kumutnart Chanprapaph, et al (2022). Trichoscopic Signs in Dermatomyositis, Systemic Lupus Erythematosus, and Systemic Sclerosis: A Comparative Study of 150 Patients. Dermatology. 2022 Jul; 238(4): 677–687.

3.      Magdalena Żychowska* and Adam Reich. Dermoscopy and Trichoscopy in Dermatomyositis—A Cross-Sectional Study. J Clin Med. 2022 Jan; 11(2): 375.

4.      P Suchonwanit et al. Trichoscopic signs in systemic lupus erythematosus: a comparative study with 109 patients and 305 healthy controls. J Eur Acad Dermatol Venereol . 2019 Apr;33(4):774-780. 

Viết bài:  ThS. BSNT Hồ Phương Thùy - Bệnh viện Da liễu Trung ương

Đăng bài: Phòng Công tác xã hội