Ivermectin bôi trong da liễu

1. ĐẠI CƯƠNG

Ivermectin là thuốc được sử dụng rộng rãi trong da liễu để điều trị các bệnh da do ký sinh trùng. Bên cạnh đường uống, ivermectin đường bôi cũng đã được sử dụng từ lâu và mang lại hiệu quả cao trong điều trị bệnh da do ký sinh trùng và trứng cá đỏ. Hiện tại có sẵn dưới dạng lotion 0,5% và cream 1.0%.

Hình 1: Cấu trúc Ivermectin

2. CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG

Ivermectin, một thành viên của nhóm avermectin. Avermectin là một hợp chất tự nhiên được sản xuất bởi Streptomyces, từ đó tổng hợp nên ivermectin. Ivermectin gây chết ký sinh trùng chủ yếu thông qua việc gắn có chọn lọc và có ái lực cao với các kênh clo có chất kết nối glutamate mà có mặt trong tế bào thần kinh và cơ của động vật không xương sống. Sự gắn này dẫn đến gia tăng tính thấm của màng tế bào đối với các ion clorua, cho phép dòng clorua đi vào trong tế bào và hậu quả là ưu phân cực tế bào thần kinh hoặc cơ, dẫn đến ký sinh trùng bị liệt và chết. Các hợp chất thuộc nhóm này cũng có thể tương tác với các kênh clorua có chất kết nối khác, chẳng hạn như các kênh được kích hoạt bởi chất dẫn truyền thần kinh axit γ-aminobutyric (GABA). Hoạt động chọn lọc của các hợp chất thuộc nhóm này là do một số động vật có vú không có kênh clorua có chất kết nối glutamat, các avermectins có ái lực thấp với các kênh clorua hoạt động theo chất kết nối của động vật có vú và ivermectin không dễ dàng vượt qua hàng rào máu não ở người[1].

Hình 2. Cơ chế tác dụng của Ivermectin

Cơ chế của ivermectin trong điều trị tổn thương viêm của trứng cá đỏ vẫn chưa biết rõ.

3. ÁP DỤNG LÂM SÀNG

– Chỉ định của ivermectin Lotion 0.5% (SKLICE)

+ Ghẻ.

Ivermectin tại chỗ không được FDA chấp thuận để điều trị bệnh ghẻ. Tuy nhiên, một đánh giá của Cochrane năm 2018 so sánh hiệu quả của permethrin tại chỗ với ivermectin tại chỗ cho thấy hiệu quả là tương đương nhau. Bôi lotion hoặc dung dịch ivermectin 1% 1-3 lần cách nhau 1 tuần là đủ để loại bỏ hoàn toàn ở 96% bệnh nhân sau 4 tuần[2].

+ Chấy

Vào năm 2012, FDA đã phê duyệt lotion ivermectin 0,5% (SKLICE) để điều trị chấy ở người trên 6 tháng tuổi. Lotion ivermectin 0.5% được thoa khi da đầu và tóc đang khô và sau 10 phút xả sạch tóc bằng nước ấm. Nên tránh dùng dầu gội và dầu xả trong 24 giờ sau khi thoa thuốc để tránh làm giảm hiệu quả của thuốc. Mặc dù không phải là thuốc diệt trứng nhưng do thời gian bán hủy kéo dài, nên nó được chấp thuận dùng một lần. Không bắt buộc phải chải kỹ trứng chấy bằng lược. Sau một lần điều trị duy nhất, 95% bệnh nhân không còn chấy sau 2 ngày[3]. Ivermectin, malathion và spinosad bôi tại chỗ đều cho thấy sự an toàn và hiệu quả tương tự nhau và có thể được coi là thuốc đầu tay trong điều trị chấy[4].

Hai nghiên cứu đa trung tâm, ngẫu nhiên, mù đôi, có đối chứng tá dược được thực hiện ở các đối tượng từ 6 tháng tuổi trở lên bị nhiễm chấy. Tất cả các đối tượng đều bôi 1 lần duy nhất SKLICE Lotion hoặc tá dược và không sử dụng lược chải trứng chấy. Để đánh giá hiệu quả, đối tượng nhỏ tuổi nhất trong mỗi gia đình được coi là đối tượng để lấy chỉ số của gia đình đó (N = 289). Các thành viên khác trong gia đình bị nhiễm bệnh sẽ được điều trị giống như đối tượng nhỏ tuổi nhất và được đánh giá về tất cả các chỉ số an toàn. Hiệu quả chính được đánh giá bằng tỷ lệ của đối tượng không có chấy sống ở ngày thứ 2 qua ngày thứ 8 cho đến lần đánh giá cuối cùng 14 (+2) ngày sau một lần dùng thuốc duy nhất (Bảng 1). Các đối tượng có chấy sống xuất hiện tại bất kỳ thời điểm nào cho đến thời điểm đánh giá cuối cùng được coi là thất bại trong điều trị[5].

– Chỉ định của ivermectin Cream 1.0% (SOOLANTRA)

+ FDA đã phê duyệt Cream ivermectin 1.0% (SOOLANTRA) để điều trị tổn thương viêm của trứng cá đỏ.

Kem SOOLANTRA bôi một lần mỗi ngày trước khi đi ngủ đã được đánh giá trong điều trị các tổn thương viêm của trứng cá đỏ trong hai thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, mù đôi, có đối chứng tá dược, giống hệt nhau về thiết kế nghiên cứu. Các thử nghiệm được tiến hành trên 1371 đối tượng từ 18 tuổi trở lên, các đối tượng được điều trị một lần mỗi ngày trong 12 tuần bằng kem SOOLANTRA hoặc kem tá dược. 96% đối tượng là người da trắng và 67% là phụ nữ. Sử dụng thang điểm Đánh giá toàn cầu của nghiên cứu viên (IGA) 5 điểm (0 = sạch, 1 = gần như sạch, 2 = nhẹ, 3 = trung bình, 4 = nghiêm trọng), 79% đối tượng có điểm IGA trung bình (IGA = 3) và 21%  là nghiêm trọng (IGA = 4) ở thời điểm ban đầu. Tiêu chí đánh giá hiệu quả chính trong cả hai thử nghiệm là tỷ lệ điều trị thành công dựa trên kết quả IGA (tỷ lệ phần trăm đối tượng “sạch” và “gần như sạch”) và sự thay đổi so với ban đầu về số lượng tuyệt đối các tổn thương viêm ở Tuần 12 (Bảng 2). Kem SOOLANTRA hiệu quả hơn tá dược trên các tiêu chí về hiệu quả đồng thời bắt đầu từ 4 tuần điều trị trong cả hai nghiên cứu (xem Hình 1 đến Hình 4)[6].

Hình 3. Tỷ lệ thành công đối với IGA theo thời gian

Hình 4. Thay đổi trung bình số lượng tổn thương viêm từ thời điểm ban đầu

– Chống chỉ định

Không có chống chỉ định tuyệt đối.

– Biến cố bất lợi

+ Ivermectin 0.5%  Lotion (Sklice)

Không có biến cố bất lợi toàn thân hoặc nhiễm độc nào nghiêm trọng được báo cáo với ivermectin tại chỗ. Các phản ứng thường gặp nhất là kích ứng da và bỏng rát tại chỗ.

+ Ivermectin 1% Cream (Soolantra)

Trong các thử nghiệm lâm sàng, 2047 đối tượng được điều trị tổn thương viêm trong trứng cá đỏ bằng kem SOOLANTRA một lần mỗi ngày. Tổng cộng 1555 đối tượng đã được điều trị một lần mỗi ngày trong hơn 12 tuần và 519 đối tượng trong khoảng một năm. Phản ứng có hại, được báo cáo ở ≤ 1% đối tượng được điều trị bằng kem SOOLANTRA trong ít nhất 3 tháng trong các thử nghiệm lâm sàng có đối chứng tá dược, bao gồm cảm giác bỏng rát da.

– Đối tượng phụ nữ mang thai và cho con bú

Bởi vì thuốc hấp thu toàn thân ở mức tối thiểu, nên lotion ivermectin tại chỗ được cho là an toàn trong thời kỳ mang thai mặc dù hiện tại vẫn chưa có dữ liệu trên người (Mức độ an toàn cho phụ nữ có thai ở mức C). Ngoài ra, phụ nữ đang cho con bú có thể sử dụng lotion ivermectin, nhưng bệnh nhân nên tránh bôi thuốc trực tiếp lên núm vú và quầng vú.

4. CHẾ PHẨM

– Ivermectin 1% Cream (Soolantra) 30g, 45g, 60g.

– Ivermectin 0.5%  Lotion (Sklice) 117g.

Hiện tại cả 2 chế phẩm vẫn chưa có mặt tại Việt Nam.

Hình 5. Hai chế phẩm hiện tại của ivermectin bôi.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Khalil S, Abbas O, Kibbi AG, Kurban M. Scabies in the age of increasing drug resistance. PLoS Negl Trop Dis. 2017;11(11):e0005920.
2. Rosumeck S, Nast A, Dressler C. Ivermectin and permethrin for treating scabies. Cochrane Database Syst Rev. 2018;4:CD012994.
3. Cummings C, Finlay JC, MacDonald NE. Head lice infestations: a clinical update. Paediatr Child Health. 2018;23(1):e18–e24.
4. Koch E, Clark JM, Cohen B, et al. Management of head louse infestations in the United States – a literature review. Pediatr Dermatol. 2016;33(5):466–472.
5. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2017/202736s003lbl.pdf
6. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2014/206255lbl.pdf

Bài viết: BSNT Trịnh Ngọc Phát

Đăng bài: Phòng CTXH