Điều trị sẹo lồi và sẹo phì đại

Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của nền kinh tế xã hội, nhu cầu thẩm mỹ của người dân ngày m tăng lên. Số lượng bệnh nhân đến bệnh viện để khắc phục sẹo lồi và sẹo phì đại ngày một tăng.

Trên thế giới cho đến nay có rất nhiều phương pháp được áp dụng để điều trị sẹo lồi và sẹo phì đại. Mục tiêu điều trị dựa trên mỗi cá nhân và nhu cầu của bệnh nhân. Thông thường khi khối lượng sẹo giảm 30 – 50%, triệu chứng cải thiện >50% và/hoặc đạt được sự hài lòng của người bệnh được coi là thành công.

Sẹo lồi và sẹo phì đại  được đặc trưng bởi sự tăng sinh tại chỗ nguyên bào sợi và sản xuất collagen quá mức trong quá trình lành vết thương.

Hai loại sẹo này thường xảy ra sau một tổn thương da như: vết rách da, xăm, bỏng, chích ngừa, sau phẫu thuật… hay do những bất thường của da do quá trình viêm như mụn trứng cá, nhiễm trùng da, côn trùng cắn.

Trong khi sẹo phì đại thường xuất hiện trong vòng 6 tháng sau khi bị thương, có giới hạn trong vết thương ban đầu và có thể tự thoái triển; sẹo lồi thường xuất hiện sau 6 tháng kể từ khi bị thương, vượt ra ngoài ranh giới vết thương ban đầu và không bao giờ tự thoái triển.

Trên thế giới cho đến nay có rất nhiều phương pháp được áp dụng để điều trị sẹo lồi và sẹo phì đại. Mục tiêu điều trị dựa trên mỗi cá nhân và nhu cầu của bệnh nhân. Thông thường khi khối lượng sẹo giảm 30 – 50%, triệu chứng cải thiện >50% và/hoặc đạt được sự hài lòng của người bệnh được coi là thành công.

Các phương pháp điều trị:

• Tiêm corticoidsteroids nội tổn thương:

Cơ chế tác dụng: corticoid có tác dụng làm giảm tổng hợp collagen và glycosaminoglycan, ức chế tăng sinh nguyên bào sợi.

Chỉ định: điều trị sẹo phì đại và sẹo lồi bằng corticoid đơn độc tiêm nội tổn thương, Phối hợp với liệu pháp lạnh, tiêm corticoid sau phẫu thuật cắt bỏ sẹo lồi/phì đại. Phương pháp này có hiệu quả nhất với những sẹo đang hoạt động (đỏ, ngứa hoặc đau).

Liều dùng: liều tối đa: 5mg/cm2, nguyên chất hoặc pha loãng cùng NaCl 0.9% hoặc lidocain với tỉ lệ 1:2 hoặc 1:4.

Tác dụng không mong muốn có thể gặp bao gồm đau khi tiêm, teo mô dưới da, dãn mạch, rồi loạn sắc tố, lắng động tinh thể màu trắng tại vị trí tiêm.

Phương pháp có tỉ lệ đáp ứng khá cao: 50 – 100%, tỉ lệ tái phát 9 – 50%.

Có thể kết hợp với liệu pháp lạnh và phẫu thuật cắt bỏ sẹo.

• Interferon:

Interferon alpha và gamma ức chế tổng hợp collagen loại I và III thông qua khử acid ribonucleic thông tin nội bào.

Cách tiến hành: tiêm 1 triệu đơn vị/cm chiều dài da xung quanh khu vực hậu phẫu, sau khi phẫu thuật và 1 – 2 tuần sau đó.

Tác dụng không mong muốn: tốn kém, triệu chứng giống cúm.

Thường được dùng như một biện pháp điều trị kết hợp.

• Bleomycin

Cơ chế tác dụng: Giảm tổng hợp collagen do ức chế TGF –  β1 và lysyl oxidase

Liều dùng: sử dụng bleomycin 1.5UI/ml. Tiêm 2ml/cm2 da vùng tổn thương, không quá 6ml/lần tiêm, tối đa 4 lần tiêm cách nhau 1 tháng.

Tác dụng phụ: có thể gặp tăng sắc tố, teo da (hiếm). Ít tác dụng đường toàn thân.

• Liệu pháp lạnh:

Cơ chế tác dụng: tác động lạnh vào vi tuần hoàn gây ra những thay đổi như huyết khối, chết tế bào do thiếu máu liên tục.

Chất hay được sử dụng nhất là nito lỏng.

Tác dụng không mong muốn bao gồm đau khi tiêm, mất sắc tố. Tỉ lệ đáp ứng 62.5%. Sẹo phì đại đáp ứng tốt hơn so với sẹo lồi.

• Phẫu thuật:

Cơ chế tác dụng: làm dãn sẹo, cắt đứt vòng xoắn giữa sức căng của sẹo và tình trạng tiếp tục tăng độ dày sẹo do kích thích sản xuất collagen liên tục.

Thường được chỉ định với những sẹo phì đại kéo dài hơn 1 năm hoặc dưới 1 năm nếu ảnh hưởng đến chức năng và thẩm mỹ; sẹo lồi lớn, đáy nhỏ, sẹo lồi thất bại với các phương pháp điều trị khác.

2 kỹ thuật hay sử dụng là W – plasty và Z – plasty (xem hình vẽ)

Tác dụng không mong muốn: nhiễm trùng vết mổ, hoại tử vạt da hay miếng da vá, Sẹo lớn hơn trước phẫu thuật. Tỉ lệ tái phát cao 45 – 100%, thường kết hợp với các phương pháp điều trị khác để làm giảm tỉ lệ tái phát.

• Laser xâm nhập: laser CO2, laser Er: YAG

Cơ chế tác dụng: gây bốc bay hơi nước (laser CO2) hoặc cắt bỏ tổ chức (laser Er YAD).

Chỉ định: sẹo phì đại không còn hoạt động. Điều trị đơn độc không được khuyến cáo với sẹo lồi.

Tác dụng không mong muốn: bào mòn, rỉ dịch, đóng vảy tiết và đỏ kéo dài, Thay đổi sắc tố sau điều trị.

• Laser không xâm nhập: PDL (585nm hoặc 595nm)

Cơ chế tác dụng: làm đông vón, hoại tử các mạch máu nhỏ, gây thoái triển sẹo.

Cải thiện khoảng 50 – 80% sau 2 lần điều trị.

Ít được sử dụng.

• Các phương pháp khác: tiêm botulinum toxin A, điều trị bằng áp lực (thường áp dụng ở vùng tai), xạ trị, miếng dán silicone và silicone gel, thuốc bôi… Các phương pháp này cho hiệu quả thấp.

Như vậy hiện nay có rất nhiều phương pháp đã và đang được sử dụng để điều trị sẹo lồi và sẹo phì đại. Đối với sẹo lồi, nhìn chung các phương pháp đều có tỉ lệ đáp ứng tốt, tuy nhiên tỉ lệ tái phát cao. Rất nhiều phương pháp còn trong quá trình nghiên cứu và thử nghiệm, hứa hẹn những hướng đi mới trong tương lai.

Bài viết: BSNT Trần Thu Hà Phương

                                                                                                      Đăng bài: Phòng CTXH