Điều trị ngứa do thuốc (biên dịch)

 Ngứa là triệu chứng ở da thường gặp có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Ngứa do thuốc có nhiều cơ chế khác nhau như penicillins có thể gây ngứa thứ phát do phản ứng viêm da hoặc tổn thương gan ứ mật. Thuốc ức chế men chuyển có làm tăng nồng độ bradykinin, heparin gây ngứa do phản ứng nổi mề đay qua trung gian IgE,... Các liệu pháp điều trị ngứa tại chỗ và toàn thân do thuốc bao gồm các liệu pháp không dùng thuốc và dùng thuốc (tại chỗ hay toàn thân)

1. Liệu pháp không dùng thuốc

 Tình trạng da khô khiến cho ngứa trầm trọng hơn. Vì vậy, người bệnh cần lưu ý duy trì độ ẩm ở các vùng da bị ảnh hưởng và bôi kem dưỡng ẩm theo tình trạng của da. Người bệnh nên tránh tắm quá nhiều hoặc sử dụng quá nhiều xà phòng và các sản phẩm chứa chất tẩy rửa vì có thể gây khô da. Duy trì môi trường mát mẻ, mặc quần áo thoáng mát và tắm nước ấm thay vì nước.

2. Liệu pháp dùng thuốc

2.1 Thuốc tại chỗ

- Các loại kem dưỡng ẩm như chế phẩm chứa glycerol acetat, ure, petroleum, dầu khoáng, glyceryl stearat, cũng như sữa dưỡng da có thể làm giảm ngứa do làm giảm khô da và phục hồi hàng rào bảo vệ tự nhiên của da. Ngoài ra, các sản phẩm tạo cảm giác mát như menthol cũng có thể hữu ích ở nồng độ thấp (< 5%).

- Capsaicin dùng tại chỗ có thể lợi ích trong giảm đau do thần kinh, bao gồm đau lưng dị cảm và ngứa vùng cơ cánh tay (cơ Brachioradialis). Dùng Capsaicin gây cảm giác nóng rát trên da và mất dần sau vài lần sử dụng.

- Các thuốc corticosteroid dùng tại chỗ được chỉ định để giảm ngứa do các bệnh viêm da như viêm da dị ứng và bệnh vẩy nến. Không nên sử dụng steroid tại chỗ trong thời gian dài.

- Thuốc ức chế calcineurin dùng tại chỗ: tacrolimus và pimecrolimus. Có hiệu quả trong điều trị ngứa do viêm da cơ địa, viêm da tay kích ứng mạn tính, bệnh ghép chống chủ, bệnh lichen xơ hóa, ngứa cơ quan sinh dục và sẩn cục. Tương tự capsaicin, những thuốc này có thể gây cảm giác nóng rát sau khi sử dụng.

- Thuốc gây tê tại chỗ: pramoxin 1%, lidocain 5%, dạng phối hợp của lidocain 2,5%-prilocain 2,5% có hiệu quả trong điều trịngứa liên quan đến bệnh thận mạn (CKD), ngứa sau bỏng, ngứa do bệnh lý thần kinh, ngứa trong hội chứng cận ung thư. Polidocanol có đặc tính gây tê tại chỗ và có thể được sử dụng để điều trị ngứa trong viêm da cơ địa, viêm da tiếp xúc và bệnh vẩy nến.

- Thuốc kháng histamin: Doxepin là thuốc kháng histamin tại chỗ duy nhất có dữ liệu chứng minh tác dụng trong điều trị viêm da cơ địa dưới dạng kem bôi da.

2.2 Thuốc toàn thân

- Thuốc kháng histamin: Có hai thế hệ thuốc kháng histamin được sử dụng để điều trị ngứa. Tuy nhiên, thuốc kháng histamin thế hệ 2 có lợi thế hơn thuốc kháng histamin thế hệ 1 do thời gian tác dụng kéo dàivà giảm đáng kể các tác dụng không mong muốn như buồn ngủ. Nên dùng thuốc kháng histamin thế hệ 1 như diphenhydramin hoặc hydroxyzin vào ban đêm.

- Thuốc chống trầm cảm: Thuốc chống trầm cảm đường uống có thể điều trị ngứa do tác động lên các thụ thể serotonin và histamin. Sử dụng thuốc chống trầm cảm có thể có lợi ích trong ngứa do bệnh thận mãn tính (Chronic Kidney Disease – CKD), ứ mật và ung thư khi các liệu pháp thông thường không có hiệu quả.

- Thuốc chủ vận và đối kháng với opioid: Ngứa do opioid (OIP) có thể được điều trị hiệu quả bằng thuốc đối kháng µ-opioid như naloxon hoặc naltrexon. Naltrexon cũng đã được chứng minh cải thiện tình trạng ngứa trong ứ mật, nhiễm độc máu, bỏng và viêm da cơ địa.

- Thuốc an thần: Gabapentin thường được sử dụng trong điều trị ngứa do bệnh thần kinh, bao gồm ngứa vùng cơ cánh tay và đau lưng dị cảm. Gabapentin cũng cho thấy hiệu quả trong ngứa trong bệnh lý suy thận mạn, ngứa do nhiễm độc máu. Pregabalin có thể là một lựa chọn thay thế cho bệnh nhân không dung nạp gabapentin.

- Thuốc ức chế miễn dịch: Bằng chứng lâm sàng về việc sử dụng corticosteroid toàn thân để điều trị ngứa còn hạn chế. Các hướng dẫn khuyến cáo corticosteroid toàn thân được dành riêng cho một số trường hợp ngứa mức độ nặng, khó kiểm soát, chẳng hạn như ngứa liên quan đến u lympho. Không nên sử dụng corticosteroid toàn thân quá 2 tuần.

 Thuốc ức chế miễn dịch đường uống, bao gồm ciclosporin, methotrexat, azathioprin và tacrolimus đã được sử dụng trong điều trị ngứa. Ciclosporin là một trong những lựa chọn chính cho viêm da cơ địa mức độ từ vừa đến nặng mà không đáp ứng với các liệu pháp điều trị tại chỗ và thuốc kháng histamin đường uống. Thuốc còn có thể được sử dụng để điều trị ngứa liên quan đến mày đay mạn tính khó trị và bệnh lý thượng bì bọng nước loạn dưỡng (DEB). Methotrexat có hiệu quả trong điều trị ngứa liên quan đến bệnh vẩy nến và viêm da cơ địa nặng, khó kiểm soát. Azathioprin được chỉ định off-label để điều trị viêm da cơ địa nặng. Cần cân nhắc khi sử dụng azathioprin vì thuốc này bị chuyển hóa bởi thiopurin methyltransferase (TPMT) nghĩa là có các mức độ hoạt động khác nhau theo các kiểu gen khác nhau. Do đó, nên đánh giá hoạt tính TMPT hoặc kiểu gen để giảm thiểu nguy cơ suy tủy liên quan đến azathioprin.

3. Kết luận

 Ngứa là tình trạng thường gặp, có thể là hậu quả của việc sử dụng thuốc. Phương pháp điều trị ngứa mạn tính bao gồm điều trị tại chỗ và toàn thân. Các thuốc điều trị tại chỗ có thể bao gồm capsaicin, corticosteroid, thuốc giảm đau và thuốc kháng histamin. Điều trị toàn thân có thể bao gồm thuốc kháng histamin, thuốc chống trầm cảm, opioid, thuốc an thần và thuốc ức chế miễn dịch. Dược sĩ có thể đóng vai trò lớn trong việc xác định nguyên nhân ngứa thông qua xem xét kỹ các loại thuốc bệnh nhân đang sử dụng và hỗ trợ quản lý sử dụng thuốc điều trị các trường hợp cấp và mạn tính.

Tài liệu tham khảo:

1.https://www.uspharmacist.com/article/treating-medicationinduced-pruritus

2.http://magazine.canhgiacduoc.org.vn/Magazine/Details/275

Dịch bài: Khoa Dược

Đăng bài: Phòng Công tác xã hội.