Các thương tổn da do STEROID tại chỗ

• Ức chế miễn dịch
• Chống tăng sinh tế bào
• Co mạch

     Các loại sterod tại chỗ khác nhau về độ mạnh. Độ mạnh phụ thuộc vào cấu trúc phân tử đặc hiệu, tỷ lệ hấp thu qua da (0,25-3%), lượng tác dụng tới tế bào đích, dạng bào chế. Các vùng da khác nhau có độ hấp thu steroid khác nhau.

• Các vùng hấp thu nhiều nhất: mí mắt, sinh dục, các nếp gấp.
• Các vùng hấp thu ít: lòng bàn tay, lòng bàn chân.

     Các dạng bào chế

• Kem, lotion: phổ biến nhất, dùng bôi lên các thương tổn vùng da nhẵn, hoặc thương tổn có độ dày ít.
• Mỡ: dùng cho vùng da khô, không có lông tóc. Không chứa chất bảo quản nên ít gây kích ứng và dị ứng nhưng tăng nguy cơ bị viêm nang lông và rôm sảy.
• Gel, dung dịch: dùng cho vùng lông, tóc, có thể gây se khô, châm chích da viêm.

     Phân loại steroid tại chỗ theo độ mạnh

• Rất mạnh (mạnh gấp tới 600 lần so với hydrocortisone)

            + Clobetasol propionate

            + Betamethasone dipropionate

• Loại mạnh (gấp 100-150 lần so với hydrocortisone)

            + Betamethasone valerate

            + Betamethasone dipropionate

            + Diflucortolene valerate

            + Hydrocortisone 17-Butyrate

            + Mometasone fuorate

            + Methylprednislone aceponate

• Trung bình (gấp 2-25 lần so với hydrocortisone)

            + Clobetasone butyrate

            + Triameinelone acetonide

• Nhẹ

            + Hydrocortisone

            + Hydrocortisone acetate

Các tên thuốc chứa steroid tại chỗ phổ biến ở Việt Nam: kem bảy màu, Flucinar, Gentrisone, Eumovat, Tomax, Dermovat, Fobancort, Fucicort, Enoti, Fucidin H, Daivobet, Xamiol, …
          Cách sử dụng steroid tại chỗ

Steroid tại chỗ thường được bôi 01 lần/ngày (buổi sáng hoặc buổi tối). Tùy theo từng bệnh, mức độ bệnh, vùng da bị bệnh, độ tuổi, độ mạnh của thuốc mà thời gian bôi thuốc khác nhau nhưng thường dùng ngắn ngày, tối đa khoảng 3-4 tuần.

          Các chỉ định của steroid tại chỗ trong da liễu: viêm da cơ địa, sẩn ngứa, chàm, viêm da tiếp xúc dị ứng/kích ứng, lichen phẳng, sẩn ngứa, viêm da thần kinh, lichen xơ teo, vảy nến, …

     Liều lượng thuốc bôi mỗi lần thường áp dụng theo đơn vị đốt ngón tay (fingertip unit). Một đơn vị được định nghĩa là lượng thuốc bôi nặn ra từ tube thuốc có độ dài bằng đốt xa ngón trỏ của bệnh nhân.

• Người lớn nam giới: 1 đơn vị tương đương 0,5 g
• Người lớn nữ giới: 1 đơn vị tương đương 0,4 g
• Trẻ em 4 tuổi: bằng khoảng 1/3 của người lớn
• Trẻ em từ 6 tháng-1 tuổi: bằng khoảng ¼ của người lớn

Lượng thuốc bôi mỗi lần tùy thuộc vào từng vùng da cơ thể

• Một bàn tay: dùng 1 đơn vị
• Một cánh tay: dùng 3 đơn vị
• Một bàn chân: dùng 2 đơn vị
• Một cẳng chân: dùng 6 đơn vị
• Mặt và cổ: dùng 2,5 đơn vị
• Thân mình (cả trước và sau): dùng 14 đơn vị
• Toàn thân: dùng 40 đơn vị

Có thể dùng thêm kem dưỡng ẩm trước hoặc sau bôi steroid để giảm kích ứng hoặc khô da cũng như tạo hàng rào bảo vệ.
     2. Các thương tổn da do steroid tại chỗ
     Các tác dụng phụ của steroid tại chỗ

     Các tác dụng phụ xảy ra khi dùng steroid tại chỗ kéo dài, độ mạnh của thuốc không phù hợp với vùng da bị bệnh.
     Hội chứng Cushing

• Hiếm xảy ra khi dùng steroid tại chỗ.
• Chỉ xảy ra khi dùng kéo dài loại có hoạt lực mạnh (Ví dụ trên 50g clobetasol propionate hoặc trên 500g hydrocortisone mỗi tuần).

     Tác dụng phụ ngoài da

     Xảy ra khi dùng loại mạnh trong thời gian dài (hàng tháng).

• Mỏng da, teo da
• Rạn da (nách, háng, bẹn)
• Xuất huyết dưới da
• Giãn mạch máu
• Rậm lông, lông mọc dài ra
• Khởi động tình trạng nhiễm trùng da: chốc, nấm da, herpes, viêm nang lông do Malasseezia, u mềm lây.

     Loại mạnh dùng hàng tuần tới hàng tháng có thể gây

• Viêm da quanh miệng
• Trứng cá đỏ do steroid
• Triệu chứng sau ngừng corticoid: ngứa, châm chích…Châm chích thường xảy ra khi dùng lần đầu ở da viêm hoặc da bị tổn thương.
• Vảy nến thể mủ
• Viêm da tiếp xúc dị ứng với phân tử steroid, với tá dược, chất bảo quản, thường xảy ra khi dùng lần đầu hoặc sau nhiều năm sử dụng.
• Phụ nữ mang thai có thể dùng steroid tại chỗ loại nhẹ, hoặc trung bình. Không sử dụng loại mạnh trên diện rộng vì có nguy cơ gây cân nặng thấp cho thai nhi.
• Nhiều mỹ phẩm được trộn steroid gây viêm da phụ thuộc corticoid và các tác dụng phụ khác.
• Thương tổn da khi ngừng steroid tại chỗ (topical steroid withdrawal): xảy ra trong vài ngày tới vài tuần ngừng thuốc bôi/mỹ phẩm chứa steroid mà trước đó người bệnh đã dùng trong thời gian dài (hàng tháng), loại có hoạt lực mạnh. Có hai hình thái lâm sàng:

1.  Da đỏ, bừng, nóng (viêm da do steroid hoặc chứng nghiện/phụ thuộc steroid).
2.  Viêm da dạng sẩn, mụn mủ (trứng cá đỏ do steroid, viêm da quanh miệng, viêm da quanh mắt).

     Phân biệt viêm da do steroid với bệnh viêm da cơ địa khiến người bệnh phải dùng steroid tại chỗ:

• Viêm da do steroid thường bừng, nóng hơn là ngứa.
• Các vùng da đỏ thành mảng.
• Vị trí không đặc hiệu như trong viêm da cơ địa, thường chỉ gặp ở vùng bôi thuốc.

Ảnh 1, 2. Teo da, rạn da do steroid tại chỗ
Ảnh 3, 4, 5, 6. Viêm nang lông do steroid tại chỗ
Ảnh 7. Nấm da, giãn mạch, rậm lông do steroid tại chỗ.	Ảnh 8. Nấm da lan tỏa do steroid tại chỗ
Ảnh 9. Xuất huyết dưới da do steroid	Ảnh 10. Viêm da quanh miệng do steroid
Ảnh 11, 12. Viêm da dạng sẩn do steroid
Ảnh 13, 14, 15, 16. Viêm da do steroid: da đỏ, bừng, nóng sau ngừng thuốc bôi/mỹ phẩm chứa steroid.
Ảnh 17, 18. Viêm da, trứng cá quanh miệng do bôi steroid

• U máu anh đào (Cherry hemangiomas)
• Lichen chấm (Lichen nitidus)