Bệnh Hailey-Hailey (Pemphigus lành tính có tính chất gia đình)

1. Đại cương

Pemphigus lành tính có tính chất gia đình còn được gọi là bệnh Hailey–Hailey. Đây là một bệnh da bọng nước di truyền hiếm gặp được anh em Hailey mô tả lần đầu tiên vào năm 1939.

Không giống như pemphigus vulgaris, bệnh Hailey-Hailey không phải là bệnh tự miễn dịch và có tiên lượng khác với pemphigus vulgaris.

Pemphigus lành tính có tính chất gia đình thường xuất hiện ở độ tuổi từ 20-40 tuổi, mặc dù nó có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi. Sau đó nó có xu hướng tồn tại suốt đời. Nó có thể ảnh hưởng đến mọi chủng tộc.

2. Nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh

Pemphigus lành tính có tính chất gia đình là một rối loạn da di truyền, mặc dù đôi khi có những trường hợp lẻ tẻ phát sinh mà không có tiền sử gia đình. Khiếm khuyết hiện đã được xác định trên một gen có tên ATP2C1  trên nhiễm sắc thể 3q21-24. Gen này mã hóa protein SPCA1 (Con đường bài tiết Canxi/mangan-ATPase), một protein bơm canxi và mangan. Các tế bào sừng dính vào nhau thông qua các cấu trúc gọi là desmosome và dường như các desmosome không tập hợp đúng cách nếu không có đủ canxi.

Khiếm khuyết di truyền ở bệnh pemphigus lành tính có tính chất gia đình làm cho các tế bào sừng không dính vào nhau. Thông thường, các tế bào được kết dính chặt chẽ với nhau giống như gạch và vữa. Bệnh nhân mắc bệnh Hailey-Hailey có phần 'vữa' khiếm khuyết và các tế bào ly gai, giống như một bức tường gạch đổ nát.

3. Lâm sàng

Pemphigus lành tính có tính chất gia đình thường bắt đầu bằng một vết ban đỏ trợt da và đóng vảy đối xứng ở các nếp gấp da. Các vị trí thường gặp bao gồm nách, bẹn và cổ, dưới ngực và giữa mông. Các tổn thương có xu hướng xuất hiện và tự biến mất, không để lại sẹo. Khi tổn thương lớn hơn, phần trung tâm sẽ biến mất để lại hình dạng vòng tròn điển hình. Nếu tổn thương tồn tại một thời gian, chúng có thể dày lên và sau đó có xu hướng bong tróc để lại những vết nứt khá đau.

Nhiệt độ, đổ mồ hôi và ma sát thường làm bệnh nặng thêm và hầu hết bệnh nhân đều có triệu chứng nặng hơn trong những tháng hè.

Hiếm khi, pemphigus lành tính có tính gia đình có thể xảy ra một bên hoặc có sự sắp xếp thành dải, hoặc có thể liên quan đến niêm mạc . Các sọc trắng  trên móng tay và rỗ ở lòng bàn tay cũng có thể xuất hiện.

4. Biến chứng

Đối với nhiều bệnh nhân, pemphigus lành tính có tính gia đình là một tình trạng nhẹ, nhưng đối với  những người khác, đau và mùi có thể là vấn đề nghiêm trọng. Nhiễm vi khuẩn thứ phát có thể gây ra mùi khó chịu. Herpes simplex có thể bội nhiễm vào các vị trí bọng nước và có thể tiến triển thành nhiễm virus lan rộng (Eczema herpeticum).

5. Chẩn đoán

Thông thường, bệnh pemphigus lành tính có tính chất gia đình được chẩn đoán dựa vào đặc điểm lâm sàng và tiền sử gia đình, nhưng nó thường bị nhầm lẫn với các bệnh về da khác. Bệnh chốc, bệnh tưa miệng, bệnh nấm da và các bệnh bọng nước khác đôi khi cần chẩn đoán phân biệt.

Chẩn đoán có thể yêu cầu sinh thiết da. Mô học có đặc điểm là các lớp tế bào sừng ly gai (acantholysis) xếp thành 'một hàng bia mộ'. Không giống như pemphigus vulgaris, xét nghiệm miễn dịch huỳnh quang tìm kháng thể là âm tính.

Hiện vẫn chưa có xét nghiệm chẩn đoán nào dành cho các thành viên trong gia đình.

6. Điều trị

Không có cách điều trị khỏi hoàn toàn bệnh Hailey-Hailey. Điều trị nhằm mục đích giảm triệu chứng và ngăn ngừa bùng phát.

6.1. Điều trị chung

Tránh các yếu tố kích thích như ánh nắng, đổ mồ hôi và ma sát nếu có thể; khi trời nóng nên ở trong nhà có quạt hoặc máy điều hòa và hạn chế vận động.

Rửa và lau khô các vùng da có nếp gấp một cách cẩn thận, một hoặc hai lần mỗi ngày bằng xà phòng dịu nhẹ và nước.

Mặc quần áo mềm, rộng rãi, có miếng thấm hút trong đồ lót.

Nếu thừa cân, hãy cố gắng giảm cân để giảm thiểu ma sát.

Đắp dung dịch Jarish để làm khô tổn thương.

Sử dụng các chất chống mồ hôi như muối nhôm và bột có chứa thuốc kháng cholinergic, diphemanil 2%.

6.2. Thuốc bôi tại chỗ

Corticosteroid được sử dụng trong thời gian ngắn (ví dụ một đến hai tuần) có hiệu quả trong điều trị các tổn thương viêm; hiệu quả tốt nhất nếu bắt đầu sớm.

Thuốc kháng sinh tại chỗ như clindamycin hoặc mupirocin được sử dụng trong thời gian ngắn để điều trị nhiễm trùng cục bộ nhưng tốt nhất nên tránh sử dụng lâu dài do nguy cơ gây ra tình trạng kháng thuốc của vi khuẩn, ví dụ MRSA.

Sử dụng thời gian ngắn kem corticosteroid/kháng sinh kết hợp cũng có thể hữu ích.

Benzoyl peroxide là một chất khử trùng hữu ích có sẵn dưới dạng kem hoặc nước rửa.

Kem ketoconazol có thể được sử dụng trong trường hợp nhiễm nấm.

Kem calcipotriol có ích cho một số bệnh nhân.

Kem fluorouracil đã được báo cáo là có hiệu quả ở ít nhất một bệnh nhân.

Các chất ức chế calcineurin tại chỗ như kem pimecrolimus hoặc thuốc   mỡ tacrolimus đã được báo cáo là làm giảm lượng sử dụng steroid tại chỗ.

6.3. Thuốc uống

Dùng kháng sinh đường uống kéo dài, chẳng hạn như tetracycline có thể hữu ích.

Nếu nhiễm virus herpes, có thể dùng thuốc kháng virus đường uống như acyclovir .

Thuốc kháng cholinergic như glycopyrrolate có thể được dùng để giảm chứng tăng tiết mồ hôi (đổ mồ hôi quá nhiều).

Một số loại thuốc uống khác (retinoids, ciclosporin, dapsone và methotrexate) đã được báo cáo trong một số trường hợp là có hiệu quả một phần, nhưng các thử nghiệm lớn vẫn chưa được thực hiện.

6.4. Phương pháp điều trị khác

Tiêm corticosteroid vào mảng viêm.

Botulinum toxin làm giảm tiết mồ hôi ở nách và háng, do đó làm giảm sự xâm nhập của vi sinh vật và các đợt bùng phát.

Quang trị liệu (tia cực tím) cũng đã được sử dụng.

Liệu pháp quang động đã có những thành công khác nhau.

Laser đã được báo cáo là hữu ích trong một nghiên cứu, ví dụ như laser CO 2 hoặc laser Er:YAG làm bốc bay vùng da bị tổn thương.

Trong trường hợp nghiêm trọng, phẫu thuật có thể được thực hiện để loại bỏ vùng da bị tổn thương. Ghép da thường là cần thiết để sửa chữa các tổn thương.

Mài da (dermabrasion) đã được báo cáo là mang lại kết quả lâu dài tuyệt vời.

Một số bệnh nhân đã được báo cáo rằng bệnh Hailey-Hailey đã được cải thiện khi điều trị bằng naltrexone liều thấp.

Thuốc ức chế JAK, chẳng hạn như abrocitinib đã cho thấy kết quả đầy hứa hẹn ở một số bệnh nhân kháng thuốc.

7. Tiên lượng

Bệnh lành tính và không ảnh hưởng đến tính mạng.

Nhiều bệnh nhân có sự thuyên giảm lâu dài và sự cải thiện dần theo thời gian.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.      Li Y, Jiang Y, Sun J. Improvement of Hailey-Hailey disease with abrocitinib. Clin Exp Dermatol. 2023;48(5):532-533. doi:10.1093/ced/llad023 

2.      Xiao Z, Liu ZG, Ou Yang XL, Yu SM, Zeng JR, Li CM. Two Novel Variants and One Previously Reported Variant in the ATP2C1 Gene in Chinese Hailey-Hailey Disease Patients. Mol Syndromol. 2021 Jun;12(3):148-153. 

3.      Rogner DF, Lammer J, Zink A, Hamm H. Darier and Hailey-Hailey disease: update 2021. J Dtsch Dermatol Ges. 2021 Oct;19(10):1478-1501. 

4.      Bakaa L, Pernica JM, Couban RJ, Tackett KJ, Burkhart CN, Leins L, Smart J, Garcia-Romero MT, Elizalde-Jiménez IG, Herd M, Asiniwasis RN, Boguniewicz M, De Benedetto A, Chen L, Ellison K, Frazier W, Greenhawt M, Huynh J, LeBovidge J, Lind ML, Lio P, O'Brien M, Ong PY, Silverberg JI, Spergel JM, Wang J, Begolka WS, Schneider L, Chu DK. Bleach baths for atopic dermatitis: A systematic review and meta-analysis including unpublished data, Bayesian interpretation, and GRADE. Ann Allergy Asthma Immunol. 2022 Jun;128(6):660-668.e9. 

5.      Wang S, Yang Z, Liu Y, Zhao MT, Zhao J, Zhang H, Liu ZY, Wang XL, Ma L, Yang YH. Application of topical gentamicin-a new era in the treatment of genodermatosis. World J Pediatr. 2021 Dec;17(6):568-575. 

6.      Arjona-Aguilera C, Jiménez-Gallo D, Villegas-Romero I, Valenzuela-Ubiña S, Linares-Barrios M. Subcutaneous methotrexate for Hailey-Hailey disease: two case reports and review of the literature. J Dtsch Dermatol Ges. 2021 Feb;19(2):278-281. 

7.      Ben Lagha I, Ashack K, Khachemoune A. Hailey-Hailey Disease: An Update Review with a Focus on Treatment Data. Am J Clin Dermatol. 2020 Feb;21(1):49-68. 

8.      Scarabello A, Pulvirenti C, Adebanjo GAR, Parisella FR, Chello C, Tammaro A. Photodynamic therapy with 5 aminolaevulinic acid: A promising therapeutic option for the treatment of Hailey-Hailey disease. Photodiagnosis Photodyn Ther. 2022 Jun;38:102794. 

9.      Dreyfus I, Maza A, Rodriguez L, Merlos M, Texier H, Rousseau V, Sommet A, Mazereeuw-Hautier J. Botulinum toxin injections as an effective treatment for patients with intertriginous Hailey-Hailey or Darier disease: an open-label 6-month pilot interventional study. Orphanet J Rare Dis. 2021 Feb 18;16(1):93. 

10. Bindernagel R, Kimmis BD, Liu D. Use of topical 2.4% glycopyrronium tosylate in familial benign pemphigus (Hailey-Hailey disease). Dermatol Online J. 2020 Oct 15;26(10) 

Viết bài: BSNT. Nguyễn Mạnh Hùng

Đăng bài: Phòng Công tác xã hội