Bạch sản miệng (Oral Leukoplakia)

 1. Tổng quan  

Bạch sản miệng là một bệnh có khả năng ác tính ảnh hưởng đến niêm mạc miệng. Nó được định nghĩa là tổn thương dát mảng màu trắng ở niêm mạc miệng mà không tìm được nguyên nhân nào khác. Tỷ lệ mắc bạch sản khác nhau giữa các nghiên cứu. Tỷ lệ mắc bệnh là 2,6% và tỷ lệ ác tính dao động từ 0,1% đến 17,5%. Bạch sản phổ biến hơn ở nam giới trung niên và cao tuổi. Tỷ lệ mắc bệnh tăng theo tuổi tác.

Nguyên nhân gây bệnh bạch sản miệng là do nhiều yếu tố, và nhiều trường hợp là vô căn. Yếu tố nguy cơ thường gặp nhất là sử dụng thuốc lá. Ngoài ra, việc sử dụng cau (trầu không) ở nhiều nơi trên thế giới (Nam Á và Đông Nam Á) cũng gây ra nguy cơ đáng kể, cũng như việc sử dụng các dạng thuốc lá không khói khác.

Các yếu tố nguy cơ khác bao gồm uống rượu, nhiễm nấm như nấm candida, nhiễm trùng do vi khuẩn, tổn thương lây truyền qua đường tình dục như bệnh giang mai, thiếu hụt vi chất dinh dưỡng kết hợp, nhiễm trùng do vi-rút, rối loạn nội tiết tố và tiếp xúc với tia cực tím.

2. Các đặc điểm lâm sàng

Có hai loại chính của bệnh bạch sản miệng, đó là bệnh bạch sản đồng nhất và bệnh bạch sản không đồng nhất. Bệnh bạch sản đồng nhất bao gồm các dát, mảng trắng đồng nhất thường không có triệu chứng. Chúng có khả năng chuyển thành ác tính thấp hơn. Trong khi đó, bệnh bạch sản không đồng nhất có bản chất không đều, phẳng hoặc dạng nốt hoặc nhô cao và có màu trắng lẫn đỏ không đồng nhất, và có khả năng chuyển thành ác tính cao hơn.

Một biến thể hiếm gặp hơn của bệnh bạch sản được gọi là “bệnh bạch sản dạng sùi tăng sinh” có đặc điểm là lan rộng hơn và liên quan đến các phần khác nhau của khoang miệng. Bệnh này phổ biến hơn ở phụ nữ lớn tuổi. Bệnh có khả năng chuyển thành ác tính cao nhất.

3. Chẩn đoán

 Tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán bệnh bạch sản là sinh thiết tại vị trí tổn thương. Trong trường hợp tổn thương nhỏ, sinh thiết cắt toàn bộ tổn thương được chỉ định và trong trường hợp tổn thương lớn, sinh thiết bao gồm cả mô lành liền kề.

Các xét nghiệm chẩn đoán khác để chẩn đoán bệnh bạch sản bao gồm nhuộm xanh toluidine, sinh thiết bằng bàn chải và hệ thống chẩn đoán nước bọt.

Chẩn đoán phân biệt

• Nhiễm nấm Candida
• Bỏng hóa chất
• Tình trạng leukoedema
• Lichen phẳng
• Bệnh lupus ban đỏ
• Tình trạng cắn má (Morsciato buccarum)
• Bệnh vảy nến

4. Phương pháp điều trị

Loại bỏ tất cả các yếu tố nguy cơ. Trong trường hợp tổn thương có loạn sản trung bình đến nặng, phẫu thuật cắt bỏ hoặc phẫu thuật bằng laser nên là phương pháp điều trị được lựa chọn, đặc biệt là khi tổn thương ở phần bụng và bên của lưỡi, khẩu cái mềm, sàn miệng và hầu họng. Theo dõi chặt chẽ là bắt buộc đối với các tổn thương ở các vị trí giải phẫu khác. Phẫu thuật cắt bỏ là phương pháp điều trị được lựa chọn đối với hồng bạch sản và bạch sản dạng sùi tăng sinh.

Các biện pháp điều trị khác bao gồm retinoid, vitamin A, carotenoid và NSAID. Cơ chế sử dụng retinoid, vitamin A và carotenoid là tác động của chúng đối với quá trình biệt hóa của biểu mô. Đối với NSAID là tác dụng liên quan đến các prostaglandin có thể liên quan đến quá trình gây ung thư, trong khi các tác nhân hóa trị liệu có thể tác động trực tiếp lên các tế bào đang tăng sinh.

5. Tiên lượng

Khoảng từ 1% đến 9% bệnh nhân bị bạch sản miệng sẽ phát triển thành tổn thương ác tính. Mặc dù đã cắt bỏ các tổn thương xâm lấn, nhưng tình trạng tái phát không phải là hiếm. Bệnh bạch sản miệng có thể tự thoái triển.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ ác tính của bệnh bạch sản:

• Giới tính nữ
• Thời gian bị bệnh dài
• Bạch sản ở người không hút thuốc (bạch sản vô căn)
• Vị trí ở lưỡi và/hoặc sàn miệng
• Kích thước lớn hơn 200 mm
• Bạch sản không đồng nhất
• Có sự xuất hiện của Candida albicans
• Có loạn sản thượng bì

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.      Mello FW, Miguel AFP, Dutra KL, et al. Prevalence of oral potentially malignant disorders: A systematic review and meta-analysis. J Oral Pathol Med 2018; 47:633.

2.      Zhang C, Li B, Zeng X, et al. The global prevalence of oral leukoplakia: a systematic review and meta-analysis from 1996 to 2022. BMC Oral Health 2023; 23:645.

3.      Jäwert F, Fehr A, Öhman J, et al. Recurrent copy number alterations involving EGFR, CDKN2A, and CCND1 in oral premalignant lesions. J Oral Pathol Med 2022; 51:546.

4.      Guimarães LM, Diniz MG, Rogatto SR, et al. The genetic basis of oral leukoplakia and its key role in understanding oral carcinogenesis. J Oral Pathol Med 2021; 50:632.

5.      Kumari P, Debta P, Dixit A. Oral Potentially Malignant Disorders: Etiology, Pathogenesis, and Transformation Into Oral Cancer. Front Pharmacol 2022; 13:825266.

Viết bài: BSNT. Nguyễn Mạnh Hùng

Đăng bài: Phòng Công  tác xã hội