Da liễu và thai kì

Thời kì mang thai là một trong những giai đoạn có ý nghĩa và hạnh phúc nhất của mỗi một người phụ nữ. Khi bào thai phát triển ở trong tử cung, cơ thể người mẹ cũng trải qua những biến đổi về miễn dịch, nội tiết, mạch máu, trong đó những thay đổi về da rất thường gặp ( khoảng 90% phụ nữ) và gây ảnh hưởng nhiều tới thẩm mỹ.

 1.Thay đổi sắc tố:

Tăng sắc tố là thay đổi về da thường gặp nhất trong thai kì. Tăng sắc tố là kết quả của sự tăng nồng độ hormone MSH, estrogen và progesterone trong thai kì, estrogen làm tăng sản xuất melanin thông qua các tế bào hắc tố, tác động của estrogen được tăng cường bởi progesterone.

Tăng sắc tố thường bắt đầu ở ba tháng đầu của thai kỳ, xuất hiện ở những vùng đã có sắc tố từ trước khi mang thai, đặc biệt là núm vú, quầng vú và vùng sinh dục. Linea nigra ( đường nâu) là đường tăng sắc tố, được tìm thấy trên bụng ở phụ nữ mang thai và nhận thấy trong tam cá nguyệt thứ hai. Đường dọc này thường chạy từ xương mu đến rốn, nhưng có thể  lên đến ngực và thường biến mất vài tháng sau khi sinh. Đường nâu thường đi kèm với sự dịch chuyển của rốn sang bên phải, được gọi là “dấu hiệu dây chằng teres”.

Khoảng 45 – 75 % phụ nữ có thai xuất hiện rám má (hay còn gọi là nám má ). Nám có thể ở khắp mũi, má, trán. Những phụ nữ da sáng và tiếp xúc với ánh sáng nhiều thì bị nhiều hơn. Nám da có thể giảm dần vài tháng sau sinh, nhưng đôi khi lại tồn tại vĩnh viễn.

Tàn nhang, nốt ruồi, những vết sẹo mới hình thành cũng tăng sắc tố hơn trong thai kì, thậm chí một số còn phát triển lớn hơn.

Tăng sắc tố da toàn thân có thể gặp ở những phụ nữ có type da theo phân loại của  Fitzpatrick thuộc nhóm 1 hoặc 2.

Tình trạng tăng sắc tố da thường giảm dần vài tháng sau sinh, nhưng đôi khi lại tồn tại vĩnh viễn.

   Hình 1: nám da vùng má, sống mũi và quanh miệng ở phụ nữ có thai               Hình 2: Đường nâu và dấu hiệu rốn lệch phải ở phụ nữ có thai

2. Thay đổi ở lông, tóc và móng:

Tình trạng rậm lông mức độ nhẹ đến trung bình được nhận thấy trong thời kì mang thai. Nồng độ hormone estrogen và andorogen tăng lên ở nửa sau thai kì giữ các sợi lông tóc phát triển ở giai đoạn tăng triển (anagen). Sau khi kết thúc thai kỳ, các nang tóc sẽ nhanh chóng đi vào giai đoạn ngừng triển (catagen), tiếp theo là thoái triển (telogen) và sự rụng tóc tăng lên rõ ràng trong 6-16 tuần sau sinh, rõ ràng hơn ở vùng trán và thái dương, một số trường hợp có thể rụng tóc toàn thể. Quá trình phục hồi tự nhiên của tóc mất từ 3-12 tháng sau sinh.

Một số phụ nữ lại có tình trạng rụng tóc nhiều trong thai kì do thay đổi nội tiết tố, do cơ thể thiếu hụt dinh dưỡng, thiếu vitamin, thiếu máu da đầu….

Khi mang thai móng có thể bị dòn, móng có rãnh khía hoặc tách móng ở cuối gốc móng còn gọi là bong móng. Bội nhiễm nấm móng có thể xảy ra. Cần chăm sóc móng đúng cách, tránh các yếu tố gây mẫm cảm móng, tình trạng móng dòn, rãnh khía sẽ cải thiện sau sinh.

Hình 3: Rụng tóc sau sinh vùng trán, sợi tóc mảnh.

3. Thay đổi các tuyến:

Khi mang thai chức năng của tuyến mồ hôi nước eccrin tăng lên gây nổi các sẩn nhỏ gọi là miliaria và tăng tiết mồ hôi, làm nặng lên bệnh tổ đỉa trong thai kì. Bên cạnh đó, suy giảm chức năng tuyến mồ hôi dầu apocrine làm nhẹ hơn tình trạng bệnh fox-fordyce, viêm tuyến mồ hôi mủ. Các tuyến bã hoạt động mạnh hơn ở phụ nũ có thai, làm tăng kích thước các tuyến Montgomery ở vùng núm vú, là nặng hơn tình trạng trứng cá, viêm nang lông trong thai kì. Ngoài ra, trứng cá xuất hiện hoặc nặng hơn trong thời kì mang thai còn do ảnh hưởng của nội tiết và hạn chế trong việc dùng thuốc điều trị tình trạng trứng cá.

Hình 4: Bệnh nhân nữ có thai 5 tháng với tổn thương trứng cá nặng vùng trán

4. Thay đổi của mô liên kết:

50 – 90% phụ nữ có thai xuất hiện rạn da trong thai kì. Các vết rạn da thường phát triển vào nửa sau của thai kì với biểu hiện là những vết màu đỏ sáng hoặc đỏ tím. Phần lớn vết rạn khu trú ở vùng bụng dưới, nhưng cũng có thể thấy ở đùi, mông, hông, vú và cánh tay. Các vết rạn thường không đau, nhưng do sự căng và duỗi ra của da nên có thể gây cảm giác ngứa và châm chích. Các yếu tố liên quan đến hình thành vết rạn: tiền sử rạn da từ trước, có mẹ bị rạn da trong thai kì, tăng cân nhanh trong thai kì, ngoài ra còn liên quan đến chủng tộc, phụ nữ châu Phi thường hay bị hơn rạn hơn những phụ nữ chủng tộc khác. Sau khi sinh, các vết rạn thường mờ đi thành màu bạc trắng, dần teo da và lõm xuống và tồn tại rất lâu.

Nhìn chung những loại kem bôi chống rạn hiện nay chưa tỏ ra hiệu quả trong dự phòng hình thành vết rạn. Hạn chế tăng cân quá mức trong thai kì, sử dụng kem dưỡng ẩm làm dịu da được xem là các biện pháp giúp hạn chế rạn da trong thai kì.

Hình 5: Rạn da vùng bụng, ngực ở phụ nữ có thai

5. Các thay đổi về mạch máu:

Khi mang thai thì các mạch máu nhỏ và các mao mạch sẽ tăng sinh. Phần lớn các mạch máu đều to hơn để cung cấp nhiều máu hơn. Sự tăng tiết hormone tuyến yên, tuyến thượng thận và nhau thai kích thích sự phát triển mạch máu cũng như những thay đổi của mạch máu trong thai kì, đặc biệt rau thai là một nguồn phong phú của yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi, một yếu tố tạo mạch chính trong thai kỳ.

Khoảng 50% phụ nữ có thai thấy giãn mạch hình mạng nhện ở mặt, cổ. Ngoài ra cũng có thể thấy ở ngực, bàn tay hay chân. Ban đỏ lòng bàn tay được nhận thấy ở 2/3 phụ nữ da trắng và 1/3 phụ nữ da đen. Lợi đỏ và dễ chảy máu, một số phụ nữ có hiện tượng nhú lợi phì đại trong thai kì. Khoảng 40% phụ nữ có thai có dãn tĩnh mạch chi dưới do các thay đổi của mạch máu và áp lực đè nén của thai nhi lên tĩnh mạch chậu. Hiện tượng này thường xảy ra vào 3 tháng giữa hoặc 3 tháng cuối của thai kì. Ngoài ra, do sự thay đổi nhanh chóng, thất thường của các mạch máu nhỏ có thể gây nên hiện tượng mặt đỏ hay nhợt nhạt, nóng hay lạnh, phát ban.

Hình 6: Sao mạch vùng cánh tai ở phụ có thai                       Hình 7: Giãn tĩnh mạch chi dưới ở phụ nữ có thai

Tài liệu tham khảo.

1. Rita V. Vora, Rajat Gupta, Malay J. Mehta. Pregnancy and Skin, J Family Med Prim Care.2014
2. George Kroumpouzos, MD,a and Lisa M. Cohen, MDb,c Boston. Dermatoses of pregnancy. . J Am Acad Dermatol 2001
3. Elena Sergeevna Snarskaya¹, Olga Yurievna Olisova ¹, Alexander Davidovich Makatsariya ^. Skin pathologies in pregnancy. J Perinat Med 2019

Viết bài: THS.BS Nguyễn Thảo Nhi