PENTOXIFYLLIN TRONG DA LIỄU

1.ĐẠI CƯƠNG

Pentoxifyllin (PTX) là một dẫn xuất của methylxanthin với một loạt các tác dụng chống viêm và hoạt mạch

Pentoxifyllin cho thấy hiệu quả trong điề u trị nhiều bệnh lý da liễu cũng như ngoài da liễu:

1984, FDA phê duyệt cho sử dụng pentoxifillin trong điều trị đau cách hồi do thiếu máu mạn tính chi dưới

Pentoxifillin được sử dụng trong da liễu chủ yếu với vai trò bổ trợ với những hiệu quả nhất định

2.CƠ CHẾ TÁC DỤNG

PTX là một chất ức chế không chọn lọc phosphodiesterases giúp điều hòa nồng độ cAMP và cGMP dẫn đến một loạt các tác dụng trên huyết học và chống viêm

2.1. Huyết học

• Giảm độ nhớt máu
• Tăng khả năng biến dạng của hồng cầu và bạch cầu
• Ức chế kết tập tiểu cầu
• Giảm nồng độ fibrinogen huyết tương, tăng tiêu sợi huyết
• Ức chế hình thành huyết khối
• Trên mạch máu
• Ức chế tổng hợp tromboxane
• Tăng tổng hợp prostacyclin
• Trên đông máu:
• Kích thích tăng sinh chất hoạt hóa plasminogen mô (tPA)
• Giảm giải phóng yếu tố von Willebrand

2.2. Chống viêm

PTX là một chất chống viêm không đặc hiệu với một loạt các cơ chế chống viêm:

• PTX làm giảm sản xuất các yếu tố hoại tử u (TNF – tumor necrosis factor) – một cytokine viêm quan trọng trong sinh bệnh học của nhiều rối loạn da. Cơ chế là PTX làm ức chế phiên mã gen, ức chế biểu hiện của mARN và bài tiết protein trong đại thực bào và bạch cầu đơn nhân. Khả năng sản xuất TNF của bạch cầu đơn nhân được điều hòa bởi mức độ nội bào của cAMP.
• PTX cũng thể hiện tác dụng ức chế sản xuất IF (interferon) và IL (interleukin) 1, 2, 6, 8, 12 và protein hóa hướng động bạch cầu đơn nhân (MCP).
• PTX giảm biểu hiện của ICAM-1 (phân tử kết dính cảu tế bào) và VCAM-1 (phân tử kết dính mạch máu)
• Ức chế hoạt động của các tế bào diệt tự nhiên.
• Ức chế kích hoạt tế bào lympho B và lympho T qua con đường phụ thuộc cAMP.
• PT làm giảm sự kết dính và hóa hướng động bạch cầu đa nhân trung tính, không ảnh hưởng đến khả năng thực bào.

2.3. Tác dụng khác

PTX điều chỉnh phản ứng của biều bì sau tiếp xúc cấp UVB. Thuốc làm giảm sự hình thành các tế bào sừng bị hoại tử do cháy nắng do các tác dụng như một chất chống oxy hóa hay ức chế tác dụng của TNF.

Ức chế tổng hợp collagen nội và ngoại bào, giảm tăng sinh nguyên bào sợi. Tăng hoạt động collagenase và giảm lượng collagen, glycosaminoglycan và fibronectin.

3.DƯỢC ĐỘNG HỌC

• Đường uống: hấp thu 95%
• Chuyển hóa lần đầu mạnh ở gan (60-70%)
• Thời gian đạt nồng độ tối đa: 2 – 4 giờ
• Thải trừ chủ yếu qua nước tiểu (>90%)
• Ở người suy gan suy thận cần giảm liều

4.LIỀU DÙNG, TÁC DỤNG PHỤ

Liều dùng: 400mg x 2 – 3 lần/ ngày, Uống trong bữa ăn để giảm tác dụng phụ trên đường tiêu hóa

Tác dụng phụ: nhẹ và ít gặp

• Tiêu hóa: buồn nôn, nôn, khó tiêu
• TKTW: hoa mắt, chóng mặt

5.ỨNG DỤNG TRONG CHUYÊN NGÀNH DA LIỄU

5.1. Cơn phản ứng phong loại II

Là 1 biến chứng miễn dịch trầm trọng ở bệnh nhân phong

Corticoid là thuốc điều trị chính nhưng có thể có nhiều tác dụng phụ, nhất là khi dùng kéo dài

Trong 1 nghiên cứu trên 15 bệnh nhân sử dụng PTX:

• 2 BN dùng liều 2400mg/ng, 13 BN dùng liều 1200mg/ng cho đến khi lành hoàn toàn tổn thương.
• Việc dừng đột ngột PTX: tái phát ở một số bệnh nhân
• Giảm liều dần trong 4 tháng: không có tái phát xảy ra.

Nghiên cứu đánh giá đáp ứng của phản ứng phong với PTX

• 8 BN phản ứng loại 2 và 2 bệnh nhân phản ứng loại 1 đều uống PTX 1200mg/ng.
• Bệnh nhân phản ứng loại 2 đáp ứng tốt trong 1 tuần và gần như khỏi hoàn toàn trong 1 tháng
• Bệnh nhân phản ứng loại 1 không đáp ứng với điều trị

Nghiên cứu trên 5 bệnh nhân hồng ban nút do phong, trong đó có 1 bệnh nhân HIV điều trị với PTX 1200mg/ngày: Các triệu chứng toàn thân thuyên giảm trong 1 tuần, Tổn thương của hồng ban nút thoái lui sau 2 tuần

Nghiên cứu trên 15 bệnh nhân hồng ban nút điều trị PTX 1200mg/ng thể hiện sự ức chế sản xuất TNF-α có ý nghĩa thống kê.

5.2. Điều trị loét lỗ đáo

Trong một nghiên cứu ngẫu nhiên có đối chứng thực hiện năm 2003 trên 40 bệnh nhân loét lỗ đáo do phong chia làm 2 nhóm:

• Nhóm nghiên cứu: Được điều trị bằng PTX 300mg dạng dung dịch 15ml, tiêm xung quanh chu vi tổn thương, tuần 1 lần trong 8 tuần.
• Nhóm đối chứng: Dùng giả dược
• Kết quả: Nhóm sử dụng PTX cho thấy kết quả 50% lành hoàn toàn vết loét sau 8 tuần so với nhóm chứng là 10%. Không thấy tác dụng phụ nào đáng chú ý, có thể có đau nhẹ khi tiêm.

Trước và sau điều trị 8 tuần bằng PTX 300mg/15ml tiêm chu vi tổn thương tuần 1 lần trong 8 tuần.

5.3. Bệnh Behçet

Là bệnh lý viêm mạch mãn tính đặc trưng bởi loét miệng và sinh dục tái diễn kèm tổn thương mắt.

Trong một cuộc khảo sát năm 2003 trên các bác sỹ cơ xương khớp:

• 135 người đã sử dụng PTX để điều trị 274 bệnh nhân bệnh Behçet. Colchicine được dùng đồng thời ở 122 case
• Dùng đơn độc PTX: giảm 50% các vết loét miệng và 39% các vết loét sinh dục
• Phối hợp với colchicin: giảm 54% các vết loét miệng và 48% các vết loét sinh dục

Trong 1 nghiên cứu sử dụng PTX 1200mg/ng trong 2 tuần sau đó duy trì 300mg/ng thấy cải thiện về mặt lâm sàng ở cả 3 bệnh nhân trong 7 tháng

PTX giúp cải thiện cả triệu chứng mắt và tiêu hóa của Behçet’s Disease

5.4. Loét áp tái diễn (RAS)

Đặc trưng bởi các vết loét đau, tái phát ở niêm mạc miệng

Nghiên cứu RCT trên 26 bệnh nhân được điều trị bằng PTX 1200mg/ng hoặc placebo:

• Nhóm bệnh nhân điều trị bằng PTX: có số ngày không loét cao hơn, điểm đau trung bình thấp hơn, giảm kích thước, số lượng và độ nặng loét

PTX được xem là lựa chọn cho các bệnh nhân không đáp ứng với các biện pháp điều trị khác hoặc là lựa chọn phối hợp

• Mimura et al. điều trị PTX 1200mg/ng cho 5 bệnh nhân RAS trong 6 tháng cho thấy hiệu quả ở 3 bệnh nhân và có 1 bệnh nhân khỏi hoàn toàn
• Chandrasekhar et al. điều trị 24 bệnh nhân RAS bằng PTX 1200mg trong 4 tuần cho kết quả đáp ứng tốt ở 63,6% nam và 61,5% bệnh nhân nữ. Tuy nhiên, tái phát xảy ra ở tất cả các bệnh nhân khi ngừng điều trị.

5.5. Viêm mạch

• Dapson 100mg/ng và PTX 1200mg/ng cho kết quả cải thiện đáng kể các triệu chứng toàn thân và da liễu ở bệnh nhân mày đay viêm mạch mạn tính
• Một bệnh nhân LCV (leukocytoclastic vasculitis) được điều trị PTX 1200mg/ng giúp cải thiện triệu chứng ngứa và ngừng xuất hiện tổn thương mới sau 1 tháng điều trị
• Dapson 100mg/ng và PTX 1200mg/ng cho kết quả cải thiện đáng kể các triệu chứng toàn thân và da liễu ở bệnh nhân mày đay viêm mạch mạn tính
• Một bệnh nhân LCV (leukocytoclastic vasculitis) được điều trị PTX 1200mg/ng giúp cải thiện triệu chứng ngứa và ngừng xuất hiện tổn thương mới sau 1 tháng điều trị

6.KẾT LUẬN

• PTX là một chất chống viêm và hoạt mạch mạnh
• Liều dùng: 400mg x 3 lần/ng ở đa số các trường hợp
• Thuốc tương đối an toàn và rẻ tiền
• Đóng vai trò là lựa chọn thay thế hay kết hợp có hiệu quả trong điều trị nhiều bệnh lý da liễu
• Trong cơn phản ứng loại II do phong (SGMD, CCĐ dùng corticoid)
• Loét lỗ đáo do phong

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Kulcu Cakmak S., Cakmak A., Gonul M. và cộng sự. (2012). Pentoxifylline Use in Dermatology. Inflammation & Allergy-Drug Targets, 11(6), 422–432.
2. Hassan I., Dorjay K., và Anwar P. (2014). Pentoxifylline and its applications in dermatology. Indian Dermatology Online Journal, 5(4), 510.
3. Mikhael N.W. và El-Esawy F.M. (2015). Intralesional pentoxifylline in the treatment of lepromatous ulcers:. Journal of the Egyptian Womenʼs Dermatologic Society, 12(2), 102–107.
4. Liang G.C. và Chang E.M. (2004). Pentoxifylline Use for Behçet’s Disease. Adamantiades-Behçet’s Disease. Kluwer Academic Publishers, Boston, 591–594.

Bài viết: BSNT Nguyễn Doãn Tuấn

Đăng bài: Phòng CTXH