Kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật, thủ thuật

Phẫu thuật, thủ thuật là các hoạt động thường diễn ra hàng ngày trong bệnh viện. Công tác phòng chống nhiễm khuẩn các vết thương sau phẫu-thủ thuật là vô cùng quan trọng nhằm nâng cao chất lượng cũng như hiệu quả điều trị. Mặt khác việc dùng tràn lan, không có quy chuẩn các thuốc kháng sinh trong phòng chống nhiễm khuẩn cho vết thương sau phẫu thuật-thủ thuật đem lại nhiều nguy cơ về kháng kháng sinh, tăng thêm chi phí không đáng có. Mục tiêu của bài này nhằm cung cấp một số thông tin về sử dụng kháng sinh dự phòng nhiễm khuẩn trong phẫu thuật, thủ thuật.

Phẫu thuật, thủ thuật là các hoạt động thường diễn ra hàng ngày trong bệnh viện. Công tác phòng chống nhiễm khuẩn các vết thương sau phẫu-thủ thuật là vô cùng quan trọng nhằm nâng cao chất lượng cũng như hiệu quả điều trị. Mặt khác việc dùng tràn lan, không có quy chuẩn các thuốc kháng sinh trong phòng chống nhiễm khuẩn cho vết thương sau phẫu thuật-thủ thuật đem lại nhiều nguy cơ về kháng kháng sinh, tăng thêm chi phí không đáng có.

Dựa vào nguy cơ nhiễm khuẩn, người ta chia các vết thương làm 4 loại:

– Loại I: Tổn thương sạch, không ô nhiễm, không có viêm, tổn thương được đóng da trực tiếp với kỹ thuật, thủ thuật vô trùng.

– Loại II: Tổn thương sạch, ô nhiễm, ở khoang miệng, nách, vùng tầng sinh môn, các nguyên tắc vô khuẩn có thể vi phạm nhưng ít, hoặc các vết thương được để lành tự phát, không đóng.

– Loại III: chấn thương, ô nhiễm, viêm cấp tính không có mủ, thủ thuật không vô khuẩn

– Loại IV: tổn thương nhiễm khuẩn, có dị vật, mô chết. Tổn thương thuộc loại này thường là các tổn thương tháo mủ của áp xe, nhọt.

Chú ý một số vị trí tổn thương dễ nhiễm khuẩn hơn các vùng khác như ở tai, mũi, chân, vùng háng.

Kháng sinh dự phòng nhiễm khuẩn thường dùng 1 liều duy nhất trước khi thực hiện thủ thuật, phẫu thuật 1 giờ.

Hướng dẫn sử dụng kháng sinh phòng nhiễm khuẩn theo vị trí tổn thương:

1. Tổn thương ngoài da, tác nhân gây nhiễm khuẩn có thể là tụ cầu vàng, tụ cầu da:

– Cephalosporin thế hệ đầu 1-2g đường uống

– Dicloxacillin 1-2 g đường uống

– Clindamycin 300-600 mg đường uống

– Azithromycin/clarithromycin 500mg đường uống

2. Tổn thương ở niêm mạc miệng và mũi, tác nhân hay gặp là liên cầu S.viridans:

– Amoxicilin 1-2 g uống

– Clindamycin 300-600mg uống

– Azithromycin/clarithromycin 500mg đường uống

3. Đối với thương tổn trên đường tiêu hóa và sinh dục tiết niệu, với tác nhân hay gặp là E.coli:

– Cephalosporin thế hệ đầu 1g đường uống

– TMP-SMX (trimethoprim – sulfamethoxazole) 1 viên uống

– Levofloxacin/ciprofloxacin 500mg uống

4. Đối với thương tổn ở tai, với tác nhân hay gặp là trực khuẩn Pseudomonas, S.aureus:

– Ciprofloxacin 500mg uống

Mục đích của việc dùng kháng sinh dự phòng nhiễm khuẩn là nhằm đưa nồng độ kháng sinh trong mô phải đạt được nồng độ nhất định trước khi làm thủ thuật. Bởi sau khi tiến hành thủ thuật, tổn thương sẽ hình thành một khu vực khó thấm kháng sinh.

Đối với những trường hợp đặc biệt là các đối tượng có nguy cơ cao viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn, viêm khớp nhiễm khuẩn, được khuyến cáo dùng kháng sinh dự phòng. Hướng dẫn dùng kháng sinh như trong bảng dưới đây.

Kháng sinh tại chỗ.

Kháng sinh tại chỗ được dùng rất rộng rãi để dự phòng nhiễm khuẩn trên những vết thương ngoài da, niêm mạc cũng như những vết mổ sau phẫu thuật, thủ thuật.

Một nghiên cứu thực hiện năm 1996 bởi Smack DP cho thấy việc dùng kháng sinh bacitracin so với dùng mỡ petrolatum để chăm sóc vết thương sau phẫu thuật, thủ thuật có tỷ lệ nhiễm khuẩn vết thương như nhau; hơn thế nữa, nhóm bệnh nhân dùng kháng sinh bacitracin có tỷ lệ dị ứng với thuốc bôi cao hơn so với nhóm dùng petrolatum.

Kháng sinh tại chỗ được khuyến cáo dành cho các tổn thương với phân loại class III và IV.

Bên cạnh các kháng sinh tại chỗ, có nhiều chất được dùng có tác dụng kháng khuẩn tại chỗ như cồn, chlorhexidin, povidon. Khác với kháng sinh, các chất này không bị vi khuẩn kháng lại. Mupirocin là một kháng sinh dùng tại chỗ tác dụng tiêu diệt tụ cầu vàng rất hiệu quả, bắt đầu được đưa vào sử dụng từ năm 1985 thì cho đến năm 1987 đã có những báo cáo đầu tiên về tụ cầu vàng kháng mupirocin.

Trong quá trình điều trị bệnh nhân, cần sử dụng kháng sinh đúng chỉ định, khi cần thiết, không nên sử dụng kháng sinh tràn lan. Ngăn ngừa hiện tượng kháng kháng sinh đang là vấn đề cấp bách cần được quan tâm nhiều hơn nữa.

Tài liệu tham khảo

1. Surgery of the Skin, the third edition.
2. Cheston B. Cunha, Burke A. Cunha (2017). Antibiotic Essentials
3. Smack D.P., Harrington A.C., Dunn C., et al. (1996). Infection and allergy incidence in ambulatory surgery patients using white petrolatum vs bacitracin ointment. A randomized controlled trial. JAMA, 276(12), 972–977.

Bài viết: BSNT. Nguyễn Duy Nhâm

          Đăng bài: Phòng CTXH