DERMOSCOPY VÀ ỨNG DỤNG TRONG CHẨN ĐOÁN SỚM UNG THƯ HẮC TỐ

Ung thư hắc tố là một bệnh lý ác tính, có khả năng di căn đến các cơ quan khác và tiên lượng rất nặng nề nếu chẩn đoán muộn. Tuy nhiên, ở giai đoạn sớm, các tổn thương ác tính này rất dễ nhầm lẫn với nốt ruồi lành tính nếu chỉ thăm khám bằng mắt thường. Dermoscopy là một thiết bị hiện đại, đã được sử dụng tại bệnh viện Da liễu trung ương những năm gần đây để hỗ trợ các bác sĩ trong chẩn đoán ung thư hắc tố với độ nhạy, độ đặc hiệu cao

ĐẠI CƯƠNG

Dermoscopy ( dermatoscopy, dermatoscope) là thiết bị quang học cho phép thăm khám các lớp nông của da (thượng bì, trung bì nông) với độ phóng đại từ 10 đến hàng trăm lần.

Dermoscopy được sử dụng lần đầu bởi Saphier năm 1920 và được nghiên cứu và ứng dụng ngày càng nhiều trong hỗ trợ chẩn đoán các bệnh lí da. Những năm đầu thập niên 90, đây là một tiến bộ mới trong chẩn đoán lâm sàng các thương tổn có sắc tố, cho phép gia tăng hiệu năng chẩn đoán so với quan sát đơn thuần bằng mắt thường, hạn chế bỏ sót các tổn thương ung thư hắc tố ở giai đoạn sớm.

Triệu chứng học dermoscopy các thương tổn có sắc tố thì rất đa dạng, tuy nhiên một số tiêu chuẩn cũng cho phép chẩn đoán bệnh. Hình ảnh dermoscopy có thể giúp phân biệt giữa các loại nốt ruồi/bớt lành tính và u hắc tố ác tính. Ngoài ra việc kết hợp với một hệ thống chụp và lưu trữ hình ảnh giúp theo dõi theo thời gian những người có nhiều nốt ruồi mà không thể cắt bỏ hoặc sinh thiết hết được.

Hiện nay, bệnh viện Da liễu trung ương chúng tôi đã và đang sử dụng máy Dermoscopy với độ phóng đại từ 10 đến 120 lần, phục vụ chẩn đoán sớm các bệnh lí da, trong đó có giá trị rất lớn đối với chẩn đoán phân biệt tổn thương sắc tố lành tính và ác tính

NGUYÊN TẮC VÀ DỤNG CỤ

Dermoscopy dựa trên việc dùng một luồng ánh sáng được truyền qua, hấp thu và hoặc được phản chiếu bởi các lớp của da, đặc biệt là sắc tố melanin, là sắc tố chính có trong thượng bì. Chúng ta còn có thể quan sát các sắc tố khác như hemoglobin, he­mosiderin hay những sắc tố từ bên ngoài như màu của vết xăm.

Màu sắc của sắc tố melanin khi soi da tùy thuộc vào đậm độ của sắc tố và vị trí mô học: Khi số lượng ít (thí dụ như khi một tế bào hay một nhóm nhỏ tế bào chứa melanin) thì sắc tố melanin có màu đen khi quan sát chúng trong lớp sừng, nâu đậm nếu ở thượng bì, màu nâu vàng (tan) nếu ở hay gần vùng tiếp nối bì thượng bì, màu xám ở trung bì nông, màu xanh trời ở trung bì sâu. Các tổn thương lành tính thường đồng nhất về màu sắc, còn các tổn thương ác tính thường có các màu sắc khác nhau. Sự hiện diện 5 hay 6 màu sắc (vàng nâu, nâu đậm, đen, xám, đỏ hay xanh trời) biểu thị tính đặc hiệu 92% và độ nhạy cảm 53% đối với ung thư hắc tố xâm lấn (invasive melanoma).

Hình 1: Màu sắc của sắc tố melanin khi quan sát qua dermoscopy dựa vào vị trí của sắc tố

Cần khám toàn bộ thương tổn để xác định loại nơ-vi, chú ý quan tâm đến các thương tổn không điển hình, phân tích các thương tổn này cần chú ý đến thời điểm khám và vị trí. Hình ảnh thương tổn ở mặt khác ở lòng bàn tay, lòng bàn chân hay ở lưng. Các hình ảnh có thể giữ lại bằng chụp hình hoặc giữ trong máy tính để phân tích hoặc đối chiếu hình ảnh mô học. Trong trường hợp nghi ngờ, kiểm tra lại từ 6 tháng đến 1 năm với hình ảnh mới để so sánh.

DERMOSCOPY TRONG CHẨN ĐOÁN UNG THƯ HẮC TỐ

Các đặc điểm của ung thư hắc tố trên dermoscopy bao gồm:

• Mạng lưới sắc tố không điển hình (atypical pigment network): mất hình ảnh mạng lưới sắc tố thông thường, sắc tố phân bố không đều, màu sắc từ nâu đến xanh xám, đen
• Các đường sọc không đều (irregular streak): Hình ảnh các đường sọc không đều ở ngoại vi tổn thương là dấu hiệu gợi ý ung thư hắc tố
• Các tổn thương sắc tố dạng chấm, nốt hay hình cầu
• Mạng xanh- trắng (blue-white veil)
• Các dạng mạch máu không điển hình: mạch máu hình dấu phẩy xuất hiện trong các nevus lành tính, các dạng khác như mạch máu dạng chấm, mạch máu hình cành cây, các mạch máu thẳng, ngắn… gợi ý tổn thương ác tính
• Khu vực không cấu trúc màu nâu ở ngoại vi (Peripheral Brown Structureless Areas): các tổn thương lành tính cũng có thể có các khu vực không cấu trúc; tuy nhiên, chúng thường được bao quanh bởi mạng lưới sắc tố, còn trong ung thư hắc tố, nằm ở ngoại vi của tổn thương và không được bao quanh bởi mạng lưới sắc tố.

Bảng điểm này tuy có độ chính xác tương đối cao nhưng còn khó nhớ và khó khăn trong thực hành lâm sàng.Để thống nhất và đơn giản hóa việc chẩn đoán tổn thương sắc tố bằng Dermoscopy, năm 1998, các nhà nghiên cứu ở Glasgow (Anh) đã đưa ra hệ thống bảng 7 tiêu chuẩn (7 point checklist) để chaẩn đoán ung thư hắc tố, bảng tiêu chuẩn này sau đó được viện nghiên cứu sức khỏe và lâm sàng quốc gia của Anh khuyến nghị sử dụng rộng rãi vào năm 2005. Bảng này có 7 tiêu chuẩn, mỗi tiêu chuẩn được 1-2 điểm,  từ 3 điểm trở lên, có thể chẩn đoán melanoma với độ nhạy 95% và độ đặc hiệu 75%.

Bảng 1: Bảng 7 tiêu chuẩn chẩn đoán ung thư hắc tố

Hình 3: Hình ảnh lâm sàng và dermoscopy của ung thư hắc tố với các đặc điểm: mạng lưới sắc tố không điển hình, mạng xanh- trắng, mạch máu không điển hình và khu vực không cấu trúc màu nâu ở ngoại vi

Do đó, năm 2006, Hội nghị đồng thuận về Dermoscopy đã đơn giản hóa và đề ra bảng 3 tiêu chuẩn ( 3 point checklist) dễ nhớ, dễ áp dụng hơn trong thực hành lâm sàng.

Bao gồm 3 tiêu chuẩn sau đây: nghi ngờ ác tính khi có trên 1 tiêu chuẩn, lúc đó cần làm mô bệnh học để khẳng định.Do đó, năm 2006, Hội nghị đồng thuận về Dermoscopy đã đơn giản hóa và đề ra bảng 3 tiêu chuẩn ( 3 point checklist) dễ nhớ, dễ áp dụng hơn trong thực hành lâm sàng.

• Không đối xứng về màu sắc và cấu trúc theo trục thẳng đứng hoặc trục ngang
• Mạng lưới sắc tố không điển hình với những lỗ khuyết và đường kẻ dày và phân bố bất thường (thickened lines and irregular distribution)
• Các cấu trúc có màu xanh – trắng: bất kể cấu trúc nào có màu xanh và/hoặc trắng và các cấu trúc thoái hóa

Hình 4: Ba tiêu chuẩn chẩn đoán melanoma bằng dermoscopy (3 point checklist)

Bảng tiêu chuẩn 3 bước này đã giúp cho việc chẩn đoán phân biệt các tổn thương sắc tố lành tính và ác tính trở nên đơn giản, thuận tiện và ít xâm lấn hơn. Các tiêu chuẩn này giúp tăng độ nhạy của chẩn đoán lên tới trên 96%, kể cả với các bác sĩ gia đình, do đó được sử dụng trong sàng lọc và chẩn đoán sớm ung thư hắc tố.

KẾT LUẬN

Ung thư hắc tố là một bệnh lý ác tính, có khả năng di căn đến các cơ quan khác và tiên lượng rất nặng nề nếu chẩn đoán muộn. Tuy nhiên, ở giai đoạn sớm, các tổn thương ác tính này rất dễ nhầm lẫn với nốt ruồi lành tính nếu chỉ thăm khám bằng mắt thường. Dermoscopy là một thiết bị hiện đại, đã được sử dụng tại bệnh viện Da liễu trung ương những năm gần đây để hỗ trợ các bác sĩ trong chẩn đoán ung thư hắc tố với độ nhạy, độ đặc hiệu cao. Thiết bị này cho phép phân biệt tổn thương lành tính với ác tính, giúp bệnh nhân yên tâm hơn khi điều trị.

Bài viết: BSNT. Nguyễn Thị Mai Hương

                                           Đăng bài: Phòng CTXH