Đa ung thư biểu mô tế bào đáy chưa rõ nguyên nhân

1. GIỚI THIỆU

Ung thư biểu mô tế bào đáy (BCC) là loại ung thư da thường gặp nhất, chiếm khoảng 75% tổng số ung thư da [1]; hiện nay nó là bệnh ác tính phổ biến nhất ở người da trắng[1, 2]. Tiếp xúc với bức xạ cực tím và khuynh hướng di truyền là những nguyên nhân quan trọng nhất, cùng với các yếu tố khác bao gồm loại da Fitzpatrick I và II, tuổi lớn dần, giới tính nam, tiếp xúc với asen và đá khô và chế độ ăn nhiều chất béo [1,2]. Đa số các trường hợp biểu hiện một tổn thương duy nhất tại một thời điểm, tuy nhiên một số ít bệnh nhân xuất hiện nhiều tổn thương BCC ở nhiều vị trí khác nhau của cơ thể; những trường hợp này có thể nằm trong bệnh cảnh của các hội chứng da di truyền hoặc là tự phát không rõ nguyên nhân. Chúng tôi báo cáo một trường hợp đa tổn thương BCC không rõ nguyên nhân.

2. BÁO CÁO CA BỆNH

Bệnh nhân nữ Trịnh Thị K. 51 tuổi, địa chỉ Hậu Lộc – Thanh Hóa, nghề nghiệp nông dân, đến khám với các tổn thương dát sẩn nâu đen ở vùng da kín gồm lưng, bụng, đùi tăng dần kích thước chậm trong 5 năm. Bệnh nhân không có triệu chứng cơ năng, các tổn thương đã từng loét đóng vảy.

Thăm khám da phát hiện type da Fitzpatrick IV và các dát tăng sắc tố không đều, bờ hơi nổi cao, hình tròn và bầu dục, có chút vảy mỏng, kích thước thay đổi từ 1-5 cm, tổn thương lớn nhất ở lưng trung tâm có sẩn không đều đóng vảy tiết: gồm 4 tổn thương vùng lưng, 2 tổn thương vùng bụng và 1 tổn thương ở đủi phải; không có tổn thương da khác. Khám các cơ quan khác không có dày sừng lòng bàn tay, vòng đầu 55cm, khuôn mặt hình dạng bình thường, không biến dạng cột sống, không biến dạng xương sườn, không có bất thường xương khác, không có bất thường thần kinh, các cơ quan bộ phận khác đều không phát hiện bất thường

Bệnh nhân chưa phát hiện bệnh lý gì khác và không có tiền sử tiếp xúc đặc biệt. Bệnh nhân có một anh trai, có 2 con, không ai trong gia đình có biểu hiện giống bệnh nhân.

Hình 1. Bốn tổn thương vùng lưng của bệnh nhân. (Nguồn BSNT Trịnh Ngọc Phát)

Hình 2. Hai tổn thương vùng bụng của bệnh nhân. (Nguồn BSNT Trịnh Ngọc Phát)

Hình 3. Không thấy bất thường trên xương hàm mặt. Hình 4b: Không có dày sừng lòng bàn tay.

(Nguồn BSNT Trịnh Ngọc Phát)

– Mô bệnh học:

+ Tổn thương vùng lưng:

Thượng bì: quá sản, tăng sinh các tế bào u dạng tế bào đáy, sắp xếp thành từng ổ với nhân ngoại vi sắp xếp thành hình rào đậu, có khoảng bóc tách với mô đệm xung quanh.

Trung bì: có một đám u nhỏ xâm nhập xuống dưới trung bì

Kết luận: ung thư biểu mô tế bào đáy thể u

Hình 4. Hình ảnh mô bệnh học tổn thương vùng lưng. (Nguồn BSNT Trịnh Ngọc Phát)

+ Tổn thương vùng bụng, đùi:

Thượng bì: Xâm nhập các tế bào u dạng tế bào đáy, nhân bắt màu kiềm đậm, tỷ lệ nhân/bào tương tăng, nhân chia tối thiếu, sắp xếp thành hình rào đậu, có tăng sắc tố trong khối u, chưa phá vỡ màng đáy.

Trung bì: xâm nhập bạch cầu đơn nhân quanh mạch

Hình 5. Hình ảnh mô bệnh học tổn thương vùng đùi. (Nguồn BSNT Trịnh Ngọc Phát)

Kết luận: ung thư biểu mô tế bào đáy thể nông

+ Xquang panorama xương hàm dưới, xquang ngực thẳng, siêu âm ổ bụng: không phát hiện bất thường

Hình 6. Không có bất thường trên phim panorama xương hàm dưới. (Nguồn BSNT Trịnh Ngọc Phát)

Chẩn đoán: Đa ung thư biểu mô tế bào đáy chưa rõ nguyên nhân

3. BÀN LUẬN

Ung thư biểu mô tế bào đáy (BCC) là loại ung thư da thường gặp nhất, chiếm khoảng 75% tổng số ung thư da [1]; hiện nay nó là bệnh ác tính phổ biến nhất ở người da trắng[1, 2]. Tỷ lệ mắc bệnh thay đổi đáng kể trên thế giới, từ 2 ở Đông Á lên đến 1600/100000 mỗi năm ở Queensland, Úc[2]. BCC đại diện cho một nhóm khối u không đồng nhất về biểu hiện lâm sàng, mô bệnh học và đặc tính sinh học. Mặc dù BCC thường phát triển chậm với khả năng di căn chỉ ở mức tối thiểu, một số dưới nhóm có thể phát triển nhanh, gây ra sự phá hủy mô trên diện rộng[1]. Một trong những đặc điểm lâm sàng thú vị của BCC là sự thay đổi rõ rệt về số lượng khối u, vị trí và sự tích lũy (số lượng khối u mỗi năm kể từ lần xuất hiện đầu tiên) giữa các bệnh nhân[3–5]. Một số bệnh nhân chỉ phát triển 1 tổn thương BCC trong suốt cuộc đời mà không ảnh hưởng gì đến sức khỏe. Mặt khác, một tỷ lệ đáng kể xuất hiện BCC nhiều lần với các khối u nguyên phát mới tại các vị trí khác nhau của cơ thể. Hơn nữa, mặc dù hầu hết các bệnh nhân chỉ biểu hiện một tổn thương duy nhất tại một thời điểm, những người khác có thể có tổn thương ở nhiều vị trí khác nhau[3–5].

BCC có thể được phân thành nhóm lẻ tẻ (không hội chứng) và hội chứng (di truyền). Nhóm không hội chứng chiếm phần lớn các trường hợp BCC, bệnh nhân không có bất kỳ bệnh da di truyền nào làm tăng nguy cơ phát triển ung thư da. Tổn thương BCC loại này thường xảy ra ở người trung niên và lớn tuổi, thường chỉ có một loại tổn thương ở vị trí tiếp xúc ánh sáng và tiến triển chậm. Trong nhóm BCC di truyền, bệnh nhân mắc phải các rối loạn da di truyền (ví dụ, hội chứng Gorlin-Goltz, hội chứng Bazex, khô da sắc tố), có khuynh hướng phát triển BCC ở lứa tuổi trẻ hơn với nhiều tổn thương ở bất kỳ vị trí nào (đa BCC)[3][5][6].

Đa BCC được định nghĩa là có từ 2 khối u trở lên (ở vị trí giải phẫu hoặc type mô học khác nhau), chủ yếu nằm trong bệnh cảnh của hội chứng da di truyền như hội chứng Gorlin-Goltz, hội chứng Bazex, khô da sắc tố, hội chứng bớt tế bào đáy một bên hoặc ít hơn là tự phát không rõ nguyên nhân.

Hội chứng Gorlin chiếm phần lớn các trường hợp đa BCC, gặp ở 1/57.000 – 1/164.000 dân số ở Hoa Kì, chiếm khoảng 1 % các case bệnh BCC[7]. Hội chứng Gorlin là bệnh di truyền gen trội trên nhiễm sắc thể thường, hậu quả của đột biến gen PATCHED tại 9q22.3 Hội chứng này thường gặp ở người trẻ tuổi điển hình là khi dậy thì, đặc trưng bởi các đặc điểm chính gồm: nhiều tổn thương BCC (>2 tổn thương) hoặc tuổi khởi phát < 20 tuổi, có nang xương hàm, dày sừng lòng bàn tay, vôi hóa liềm tiểu não,  Biến dạng xương xườn, Tiền sử gia đình có người mắc bệnh tương tự; và các đặc điểm phụ: vòng đầu to, dị tật bẩm sinh, các bất thường xương khác, chụp XQ xương có bất thường, u xơ buồng trứng, u nguyên bào tủy[7][12].

Hội chứng Rombo là bệnh di truyền gen trội trên nhiễm sắc thể thường, đặc trưng bởi teo da quanh nang lông thường xảy ra quanh khủyu tay hoặc cằm, rụng tóc, rụng lông, milia, giãn mạch ngoại vi và trichoepithelioma [8].

Hội chứng Bazex-Dupre´-Christol là bệnh di truyền gen trội liên kết NST X, đặc trưng bởi rụng tóc, rụng lông, teo da quanh nang lông thường khởi phát ở mu tay, cẳng tay[9][12].

Khô da sắc tố đặc trưng bởi sự phát triển tâm thần kinh bất thường; nhiều tổn thương da hỗn hợp: tàn nhan, BCC, SCC, melanoma; tổn thương mắt[10].

Hiện nay, các trường hợp đa BCC lẻ tẻ không hội chứng mới dừng lại ở các báo cáo ca lâm sàng riêng lẻ, chưa có nghiên cứu nào tiến hành đánh giá tỷ lệ cũng như các đặc điểm khác của bệnh cảnh này, do đó chẩn đoán đa BCC chưa rõ nguyên nhân vẫn là một chẩn đoán loại trừ.

Dong Hwi Kim và cs [11] báo cáo 2 trường hợp bệnh nhân đa BCC không có hội chứng di truyền: một bệnh nhân nưu 79 tuổi xuất hiện 2 tổn thương BCC ở sau tai 2 bên, da đầu, má trái, thái dương trái và tay trái với các type mô học khác nhau gồm thể u, thể nông, thể tăng sắc tố, thể morpheaform; một bệnh nhân nữ khác 43 tuổi xuất hiện nhiều tổn thương BCC ở mặt, da đầu, ngực phải, bụng và chân phải với các type mô học khác nhau gồm thể u, thể nông, thể tăng sắc tố, thể morpheaform. Một số báo cáo khác về các trường hợp đa BCC mà không kèm theo bất kỳ một tổn thương nào khác nhưng có tính chất gia đình: Clendenning và cộng sự[13] báo cáo trường hợp người mẹ và đứa con gái 49 tuổi, một người mẹ và con trai 40 tuổi; Guarneri và cộng sự[14] báo cao trường hợp cha và con trai 40 tuổi; mặc dù đã thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu nhưng vẫn không phát hiện được một bất thường nào khác ở những trường hợp này, mặc dù khó có thể khẳng định liệu có hay không một dạng đa BCC đơn độc được di truyền theo một cách riêng hay không, chẳng hạn di truyền gen trội trên nhiễm sắc thể thường, các tác giả vẫn gợi ý rằng có thể tồn tại một sắp xếp dạng khảm[15].

Trường hợp bệnh nhân của chúng tôi, tổn thương xuất hiện ở những vị trí không tiếp xúc với ánh sáng mặt trời và khi thăm khám và làm các xét nghiệm không phát hiện được bất thường nào đặc trưng. Mặc dù bệnh nhân này chưa được thực hiện các chẩn đoán hình sọ não và tủy sống để loại trừ vôi hóa liềm tiểu não và u nguyên bào tủy, tuy nhiên dựa trên thăm khám lâm sàng chúng tôi vẫn hướng đến chẩn đoán đa ung thư biểu mô tế bào đáy chưa rõ nguyên nhân.

Cần có những nghiên cứu sâu rộng hơn trong tương lai để làm rõ những vấn đề liên quan đến bệnh cảnh này.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tilli CM, Van Steensel MA, Krekels GA, Neumann HA, Ramaekers FC. Molecular aetiology and pathogenesis of basal cell carcinoma. Br J Dermatol. 2005;152:1108–24.
2. Khalesi M, Whiteman DC, Doi SA, Clark J, Kimlin MG, Neale RE. Cutaneous markers of photo-damage and risk of Basal cell carcinoma of the skin:a meta-analysis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2013;22:1483–9.
3. Ramachandran S, Fryer AA, Smith AG, Lear JT, Bowers B, Griffiths CE, et al. Basal cell carcinoma. Cancer. 2000;89:1012–8.
4. Ramachandran S, Fryer AA, Strange RC. Genetic factors determining cutaneous basal cell carcinoma phenotype. Med Pediatr Oncol. 2001;36:559–63.
5. Ramachandran S, Fryer AA, Smith A, Lear J, Bowers B, Jones PW, et al. Cutaneous basal cell carcinomas:distinct host factors are associated with the development of tumors on the trunk and on the head and neck. Cancer. 2001;92:354–8.
6. De Vries, E. (2012). Population-Based Estimates of the Occurrence of Multiple vs First Primary Basal Cell Carcinomas in 4 European Regions. Archives of Dermatology, 148(3), 347. doi:10.1001/archdermatol.2011.2244
7. Bresler, S. C., Padwa, B. L., & Granter, S. R. (2016). Nevoid Basal Cell Carcinoma Syndrome (Gorlin Syndrome). Head and Neck Pathology, 10(2), 119–124. doi:10.1007/s12105-016-0706-9
8. van Steensel MA, Jaspers NG, Steijlen PM (June 2001). “A case of Rombo syndrome”. Br. J. Dermatol. 144 (6): 1215–8. doi:10.1046/j.1365-2133.2001.04235.x.
9. Rodrigues Júnior, I. A., Gresta, L. T., Cruz, R. C., Carvalho, G. G., & Moreira, M. H. C. B. Q. (2013). Bazex Syndrome. Anais Brasileiros de Dermatologia, 88(6 suppl 1), 209–211. doi:10.1590/abd1806-4841.20132488
10. Black, J. O. (2016). Xeroderma Pigmentosum. Head and Neck Pathology, 10(2), 139–144. doi:10.1007/s12105-016-0707-8
11. Dong Hwi Kim, Hyo Sun Ko, Young Joon Jun, 2017. Nonsyndromic Multiple Basal Cell Carcinomas, Archives of Craniofacial Surgery, Volume 18(3); 191-196.
12. Happle, R. (2000). Nonsyndromic type of hereditary multiple basal cell carcinoma. American Journal of Medical Genetics, 95(2), 161–163. doi:10.1002/1096-8628(20001113)95:2<161::aid-ajmg13>3.0.co;2-s
13. Clendenning W, Block JB, Radde IC. 1964. Basal cell nevus syndrome. Arch Dermatol 90:38–53.
14. Guarneri B, Borgia F, Cannavo` SP, Vaccaro M, Happle R. 2000. Multiple familial basal cell carcinomas including a case of segmental manifestation. Dermatology 200:299–302
15. Happle R. 1996. Segmental forms of autosomal dominant skin disorders: different types of severity reflect different states of zygosity. Am J Med Genet 66:241–242

Bài viết: BSNT Trịnh Ngọc Phát

Đăng bài: Phòng CTXH