Bệnh thứ năm hay ban đỏ nhiễm khuẩn

2. Căn nguyên gây bệnh

Parvovirus B19 được phát hiện vào năm 1975, thuộc họ Parvoviridae. Virus hình cầu, không có vỏ, nhân là chuỗi đơn AND, trọng lượng của genome là 5600PB, chỉ có một typ huyết thanh (serotype) nhưng có nhiều typ gen (genotype). Tên gọi B19 chỉ mẫu huyết thanh mà trong đó virus được phân lập.

Giống như các virus AND không có vỏ, cơ chế gây bệnh của Parvovirus B19 liên quan tới việc gắn vào các thụ thể (receptor) của tế bào vật chủ. Ở người, thụ thể màng của virus là kháng nguyên P, còn được gọi là globoside. Thông qua kháng nguyên P, virus gây nên bệnh thứ năm ở trẻ em. Ngoài ra, virus còn có ái lực với các loại tế bào khác như hồng cầu, hồng cầu chưa trưởng thành, tế bào nội mô, rau thai, tế bào cơ tim, tế bào gan. Virus gây ra biểu hiện ở khớp là do lắng đọng phức hợp miễn dịch lưu hành.
3. Dịch tễ

Bệnh hay gặp vào mùa xuân, mùa hè ở các vùng có khí hậu nóng, gây thành dịch ở trường học, trong gia đình. Thời gian ủ bệnh khoảng 6-18 ngày. Ở giai đoạn phát ban, bệnh không lây nhiễm. Virus vào máu sau 5-10 ngày. Có thể tìm virus từ bệnh phẩm là dịch tiết của miệng hoặc mũi. Các đường lây truyền virus là không khí, lây từ mẹ sang con, lây quan đường máu. Virus có thể tồn tại lâu trong máu, tủy xương, da dưới dạng genome.

Tỷ lệ huyết thanh dương tính với Parvovirus B19 là 15% ở trẻ từ 0-5 tuổi, 50% ở người 5-20 tuổi, và 85% ở người già. Tỷ lệ nhiễm trùng không có triệu chứng gặp trong 25-50 % số ca.

Huyết thanh học cho thấy sự có mặt của IgM vào ngày thứ 8 sau khi nhiễm trùng, biến mất sau 3 tháng, IgG có mặt vào ngày 15-21 sau nhiễm trùng.
4. Biều hiện lâm sàng của bệnh thứ năm

          Giống như các bệnh phát ban do virus khác, bệnh thứ năm thường có biểu hiện đầu tiên không đặc hiệu như sốt nhẹ, đau đầu. Sau đó vài ngày xuất hiện phát ban. Có hai dấu hiệu phát ban nổi bật: hai má đỏ và ban đỏ dạng lưới ở chi, thân mình. Ở má, thương tổn đỏ da, chắc, cảm giác hơi nóng, rát, được gọi là dấu hiệu “slapped cheeks” (như ai đó đánh vào hai má của trẻ). Triệu chứng này kéo dài 2-4 ngày, sau đó xuất hiện ban đỏ màu hồng, dạng lưới ở các chi, có thể gặp ở cả thân mình. Ban có thể mất đi sau vài ngày, nhưng một số trường hợp kéo dài vài tuần, được quan sát rõ nhất khi thời tiết ấm. Hạch vùng sưng to, viêm họng là những triệu chứng có thể gặp.

Ngoài ra, Parvovirus B19 còn gây ra hội chứng ngứa có sẩn ở vùng tay chân đi găng (papular purpuric gloves and socks syndrome-PPGSS).
5. Biến chứng

Bệnh lành tính nhưng có thể gây nguy hiểm ở người suy giảm miễn dịch, dùng thuốc ức chế miễn dịch hoặc ở phụ nữ mang thai. Parvovirus B19 không gây dị tật thai nhi nhưng gây thai lưu với tỷ lệ khoảng 9%. Trong khi đó, các xét nghiệm sàng lọc trong quá trình mang thai thường bỏ qua căn nguyên này. Các biến chứng khác có thể gặp là viêm đa khớp, viêm não, viêm gan, viêm cơ, bệnh tim, nhồi máu ruột.

Ảnh 1, 2, 3, 4. Dấu hiệu “slapped cheeks”, hai má đỏ.

Ảnh 5. Ban màu hồng ở thân mình

6. Chẩn đoán

Bệnh thứ năm được chẩn đoán chủ yếu dựa vào các biểu hiện lâm sàng. Ngoài ra, có các xét nghiệm sau giúp khẳng định chẩn đoán:

– Xét nghiệm huyết thanh IgM, IgG: IgM có mặt vào ngày thứ 8 sau khi nhiễm trùng, biến mất sau 3 tháng, IgG có mặt vào ngày 15-21 sau nhiễm trùng.

– PCR chẩn đoán Parvovirus B19: có độ nhạy cao hơn.
7. Điều trị

Bệnh thứ năm không phải là tình trạng nguy hiểm. Trẻ ở giai đoạn phát ban vẫn có thể tới trường vì giai đoạn này bệnh không lây nữa. Điều trị bệnh chủ yếu là theo triệu chứng giống các bệnh phát ban do virus khác. Có thể dùng khăn lạnh chườm vào má để giảm cảm giác nóng, rát cho trẻ.